36628 IMGT67

rozpoznawać zagrożenia i patologie procesu edukacyjnego, których skutki dają się opisywać i wyjaśniać w kategoriach rozwoju tożsamościowego.

Posługując się teorią Eriksona trzeba też ujawnić i przyjąć pewne konstytuujące ją założenia (przedsądy), a najważniejsze z nich są następujące;

1. Erikson odwołuje się do psychoanalizy i Freudowskich faz rozwoju psychoseksualnego dziecka, ale przekracza to ograniczenie i wychodzi poza kategorialny system pojęciowy teorii popędów, wprowadzając zaplecze teoretyczne i kategorialny system pojęciowy teorii uczenia jako procesu i zjawiska społeczno-kulturowego, tak jak to ujmują psychologiczne teorie kognitywne.

2.    Różni się od badaczy rozwijających teorię psychoanalityczną tym, że w płasz-, czyźnie ego widzi nie tylko źródło cierpień (choroby), ale także możliwość uzy-i skiwania dobrego samopoczucia (satysfakcji, zdrowia), jeżeli ego jest w stanie przezwyciężać i korzystnie rozwiązywać kolejne kryzysy rozwojowe.

3.    Rozwiązywanie kryzysów jest centralnym zadaniem kolejnych ośmiu faz rozwo-1 jowych, a zatem dotyczy całego ludzkiego życia i kończy się poczuciem satys-fakcji wynikającej z nadania sensu swojemu życiu lub destrukcją z powodu j rozpaczy wynikającej z niemożności nadania sensu własnemu życiu lub utraty j sensu dotychczas uznawanego.

4.    Pojęcie „tożsamości” - rozumianej jako wysiłek autorefleksji podmiotu wiąże] się z kategorią ego jako instancją pośredniczącą pomiędzy id a superego. Kate- j gorie te służyć więc mogą do opisu tego, co stanowi wewnętrzne życie człowieka! w kontekście społecznego i kulturowego jednostkowego istnienia.

W kontekście tych założeń można rekonstruować charakterystyki poszczególnych faz rozwojowych. Z punktu widzenia myślenia o edukacji najważniejsze wy-j daje się określenie szans i barier związanych z rozwiązaniem kryzysu właściwego! każdej fazie rozwojowej. Z tego powodu każda faza zostanie omówiona według następujących punktów:

1)    nazwa i usytuowanie fazy w rozwoju człowieka,

2)    opisanie istoty kryzysu właściwego tej fazie rozwojowej,

3)    efekt pomyślnego rozwiązania kryzysu,

4)    efekt niepomyślnego rozwiązania kryzysu,

5)    metafora opisująca omawianą fazę.

W takiej rekonstrukcji wykorzystane zostaną kategorie pojęciowe zastosp-wane przez tłumaczy tekstów Eriksona i autorów wcześniejszych rekonstrukcji] jego poglądów.

Faza I

1)    oralno-czuciowa, wł. okresowi niemowlęcemu,

2)    ufność vs. nieufność,

dziecko w tej fazie życia potrzebuje spójnej i trwałej — najlepiej matczynej opieki i troski, aby mogło przezwyciężyć zakłócenia homeostazy wywołane_: I przyjściem na świat i uzyskać satysfakcjonujące poczucie „zakorzenienia'* ■ w tym świecie,

3)    poczucie bezpieczeństwa i wynikające z niego zaufanie do świata oraz nadzieja I

4)    brak poczucia bezpieczeństwa, podejrzliwość, nieufność, obawa,

5)    Jestem nadzieją, jaką mam i daję”.

Fazan

1)    mięśniowo-analna, wł. wczesnemu dzieciństwu,

2)    autonomia vs. wstyd i zwątpienie,

dziecko - ze względu na rozwój układu mięśniowego i umiejętność przemieszczania się - zaczyna „eksperymentować”; doświadcza w związku z tym wolności wyboru, poszukuje dróg uniezależnienia się i autonomii; z drugiej jednak strony dziecko pragnie wpisać się w porządek świata dorosłych, ponieważ spostrzega, że w ten sposób uzyskuje ich akceptację,

3)    poczucie autonomii i własnej wartości,

4)    uczucie wstydu i zwątpienia w swoją wartość,

5)    Jestem tym, co wyraża moja wolna wola”.

Faza m

1)    lokomotoryczno-genitalna, wł. okresowi przedszkolnemu,

2)    inicjatywa vs. poczucie winy,

inicjatywa i potrzeba aktywności wywołują stany, które są często odbierane jako akty przekory i uporu, chociaż i takie mają miejsce w tym okresie; zaczyna się też pojawiać dziecięca zazdrość i rywalizacja; nadmierne jednak ograniczenie inicjatywy i aktywności prowadzić może do wycofania się, poczucia lęku i winy,

3)    zdolność do inicjowania działań i czerpania przyjemności z osiągania celów,

4)    obawa przed karą i poczucie winy z powodu przeżywania pewnych uczuć,

5)    Jestem tym, kogo potrafię wyobrazić sobie jako siebie”.

Faza IV

1)    latencji, wł. okresowi szkolnemu,

2)    pracowitość vs. poczucie niższości,

dziecko uczy się uzyskiwania akceptacji poprzez wykonywanie pewnych rzeczy; jest to okres korzystny dla uczenia się od dorosłych wiedzy „o czymś”, pewnych umiejętności, kompetencji, technologii, itp.,

3)    poczucie kompetencji i możliwości osiągania sukcesu,

4)    poczucie niższości i niedostosowania,

5)    Jestem tym, co umiem zrobić”.

Faza V

1)    dojrzewania, wl. okresowi dorastania,

2)    tożsamość vs. niepewność roli,

po uzyskaniu pewnego minimum sprawności (działania i poznawania w realnym świecie) kończy się dzieciństwo i zaczyna młodość; tę psychospołeczną fazę pomiędzy dzieciństwem a młodością nazywa się moratorium; tym samym terminem określa się też odraczanie decyzji życiowo najważniejszych, np. o wyborze partnera czy wyborze zawodu; przejście od fazy czwartej do piątej może mieć charakter bardzo burzliwy, bowiem zapowiada zmianę raczej radykalną; związane to jest z poszukiwaniem nowej tożsamości; z tego powodu młodzież przeciwstawia się.dótychczasowym wzorcom i ideałom, poszukuje nowych (często