36746 Snap09

Filozofia przyrody jako nauka filozoficzna

dowo prace fizyka S.W. Hawkinga⁴³ i astrofizyka H. Reeyesa⁴⁴. W tego typu publikacjach autorzy dokonują uogólnień oraz ekstrapolacji wyników nauk przyrodniczych, tworząc często urzekające wizje rzeczywistości. Jednakże w wielu przypadkach mamy do czynienia z powierzchownymi analizami i uzyskiwaniem wniosków opartych na zbyt wątłych przesłankach.

Z innym typem refleksji nad wynikami nauk przyrodniczych mamy do czynienia w filozofii w nauce, która stanowi program uprawiania filozofii w pewnym zakresie wkraczający w problematykę charakterystyczną dla tradycyjnej filozofii przyrody¹. Możliwość uprawiania filozofii w nauce opiera się na przekonaniu, iż „tak zwane nauki szczegółowe są przesiąknięte treściami filozoficznymi”². Poszukiwanie tego rodzaju problemów stanowi główne zadanie filozofa. Można wyróżnić przynajmniej cztery grupy zagadnień typowych dla badań w zakresie filozofii w nauce. Pierwsza dotyczy badania wpływu idei filozoficznych na powstawanie i rozwój teorii naukowych. Druga grupa problemów jest związana z poszukiwaniem filozoficznych zagadnień uwikłanych w teorie przyrodnicze. W szczególności przykładami takich zagadnień są kwestie dotyczące czasu i przestrzeni. Badanie założeń leżących u podstaw uprawiania nauk empirycznych tworzy trzecią grupę podejmowanych tematów. Najczęściej wymienianymi założeniami są: matematyczność, idealizowalność, elcmentamość i jedność przyrody³. Czwarty nurt badań z zakresu filozofii w nauce stanowi poszukiwanie ontologii, które „zakłada matematyczny formalizm danej teorii fizycznej”⁴⁸. Przez ontologię M. Heller rozumie „minimalny zbiór założeń, jaki należy przypisać (fikcyjnemu) światu całkowicie opisywanemu przez tę matematyczną strukturę (lub teorię)”⁴⁹. Problemy zawarte w drugiej i trzeciej grupach tematycznych są jednocześnie, według M. Hellera, istotnymi zagadnieniami dla filozofa przyrody. Wśród nich pierwszoplanowymi kwestiami są pytanie o racjonalność świata oraz spór o substancjalizm. Z tym pierwszym problemem łączy się ściśle pytanie o matematyczność świata. Innymi ważnymi kwestiami podejmowanymi przez filozofię przyrody są zagadnienia związane z przestrzenią i czasem, determinizmem i indeterminizmem, przyczynowością, naturą życia i ewolucji⁵⁰.

Autorzy skupieni wokół Ośrodka Badań Interdyscyplinarnych podejmują w swoich pracach szereg wymienionych zagadnień, w szczególności zajmują się kwestią matematyczności przyrody⁵¹. Jest to jeden z głównych problemów rozpatrywanych przez M. Hellera,

Zagadnienia chara kleń-styczne dla filozofii przyrody, zbieżne z wymienionymi powyżej, wymienia Z. Hajduk. Dzieli on problematykę filozofii przyrody na: zagadnienia generowane przez nauki przyrodnicze (problem psychofizyczny, onlologiczny slalus przestrzeni i czasu), zagadnienia, które biorą się z wprowadzania idei filozoficznych do nauk przyrodniczych w postaci założeń, identyfikowanie wspólnych elementów strukturalnych teorii współczesnych oraz ich metafizycznych poprzedniczek (Z. Hajduk, „Współczesna postać sporów o koncepcję filozofii przyrody”, Studia Philosophiae Chrisfianae 30(1994)2, s. 115-116).

⁴⁸    M. Heller, „Filozofia fizyki przed nowym millenium”, Filozofia Nauki IV(1996)2.s. 12.

⁴⁹    M. Heller, „Granice przestrzeni i czasu” w: „Granice nauki”, pod red. M. Hellera, J. Mączki, J. Urbańca, Kraków-Tarnów 1997, s. 62.

⁵⁰    M. Heller, „Czy istnieje autentyczna filozofia przyrody?” Studia Philosophiae Christianae 23(1987)1, s. 11-2.0; tenże, „Filozofia świata”, Kraków 1992, ss. 174-186.

⁵¹    Zob. sprawozdania z sympozjum na temat „Dlaczego przyroda jest matematyczna?” zawarte w książce: „Matematyczność przyrody”, pod red. M. Hellera, J. Życińskiego, A. Michalika, Kraków 1990.

47

1

S.W. Hawking, „Krótka historia czasu. Od wielkiego wybuchu do czarnych dziur”, Warszawa 1993.

¹⁴ il. Reeves, „Godzina upojenia. Czy Wszechświat ma sens?” Warszawa 1992.

2

⁴⁵ W Polsce ten sposób filozofowania jest praktycznie rozwijany w Krakowskim Ośrodku Badań Interdyscyplinarnych. Owocem działalności tego Ośrodka jest rn.in. seria wydawnicza „Zagadnienia Filozoficzne w Nauce” ukazująca się od 1979 r. ^w M. Heller, „Jak możliwa jest filozofia w nauce?". Studia Philosophiae Christianae 22(1986)1, s. 7.

3

Tamże, s. 9-18. Zob. także: M Heller, J. Życiński, „Epistelitologiczne aspekty związków filozofii z nauką”, w: „Filozofować w kontekście nauki”, pod red. M. Hellera, A. Michalika, J. Życińskiego, Kraków 1987, s. 9-15.