37185 skanuj0017 (221)

23.9. Wykształcenie

Opisane rodzaje pokrojów najłatwiej można wyróżnić w kryształach doskonale wykształconych, tzn. w takich, w których wszystkie charakterystyczne dla kryształu elementy ograniczające (ściany, krawędzie, naroża) są bardzo wyraźnie widoczne. Pojedyncze, dobrze wykształcone kryształy spotyka się najczęściej w szczelinach i różnych .wolnych przestrzeniach skalnych. Własnych, charakterystycznych ęlementów ograniczających nie mogą one wykształcić tylko od strony, gdzie swą podstawą przyrastają do podłoża. Kryształy takie nazywamy narosłymi. Dobrze wykształcone kryształy mogą występować w skałach tylko tam, gdzie kryształ mógł swobodnie wzrastać we wszystkich kierunkach. Z reguły kryształy takie, tzw. wrosłe, są ze wszystkich stron obrośnięte przez inne — później krystalizujące.

W przypadku kryształów narosłych określenie ich pokroju nie sprawia prawie żadnych trudności, ponieważ elementy ograniczające oraz elementy symetrii są dobrze widoczne. Natomiast w przypadku nawet dobrze wykształconych kryształów wrosłych, tzn. tkwiących w skałach, rozpoznanie pokroju jest bardzo trudne lub wręcz niemożliwe.

23.10. Postać skupienia

W przyrodzie minerały najczęściej występują jako wieloosobnikowe skupienia. Mówimy wówczas o tzw. postaci skupienia. Wyróżnia się kilka rodzajów skupień:

•szczotki krystaliczne — kryształy występują obok siebie prostopadle do prawie płaskiego podłoża (rys 2.la);

•    g e o d y — (druzy) — różnią się od szczotek krystalicznych tym, że kryształy narastają na ścianach owalnych wnęk lub pustek w skałach (rys. 2. Ib);

•    skupienia ziarniste — są najczęściej spotykane, składają się z dużej ilości ziam krystalicznych większych od 0,2 mm, ograniczonych przypadkowymi powierzchniami (rys. 2.1c);

•    skupienia zbite — są to nagromadzenia dużej ilości drobnych ziarenek (poniżej 0,2 mm) trudnych do makroskopowego oznaczenia;

•    skupienia promieniste — poszczególne osobniki pręcikowe lub igiełkowe rozchodzą się promieniście od jednego punktu (rys. 2. Id);

•    nacieki, naskorupienia, naloty i wykwity — pokrywają najczęściej cienkimi powłokami powierzchnie szczelin, bloków skalnych itp.;

•    konkrecje — są to najczęściej kuliste lub owalne skupienia substancji mineralnych, występujące w skałach osadowych, np. konkrecje kalcytu w lessach nazywamy kukiełkami lessowymi, kuliste konkrecje syderylu — sferosyderytami;

•    oolity — kuleczkowate skupienia minerałów o średnicy od kilku setnych do 2 mm; budowa taka charakteryzuje się współśrodkowym naskorupieniem (rys. 2.1e);

•stalaktyty — są zwisającymi soplowato formami substancji mineralnych ze stropów jaskiń;

•stalagmity — są formami narastającymi od dołu ku górze; z połączenia tych form powstają słupy naciekowe (rys. 2.1f)-

Rys, 2.1. Formy skupienia kryształów (wg A. Obcrca i in.): a) szczotka krystaliczna, b) gcoda. c) skupienie ziarniste, d) skupienie promieniste, e) oolity, 0 stalaktyt i stalagmit

2J.11. Inne własności fizyczne minerałów

Poza omówionymi własnościami, minerały mają jeszcze wiele innych cech fizycznych. Niektóre z nich są szczególnie istotne przy makroskopowym oznaczaniu. Są to m.in.: smak (np. halit), zapach (np. ozokeryt), sprężystość (np. łyszczyki), giętkość (np. gips), kruchość (wykazuje ją wiele minerałów), ko-walność (np. srebro rodzime), dwójłomność (np. kalcyt), opalizacja (np. opal) i duży ciężar właściwy (np. baryt, kruszce metali ciężkich).

Większość minerałów skałotwórczych ma gęstość w granicach od 2,0 g/cm³ do 3,5 g/cm¹.

3. SKAŁY MAGMOWE

Skały magmowe, jak już podano w rozdziale 1, powstają w wyniku zastygania (krzepnięcia, krystalizacji) stopu krzemianowego. Bezpośrednią przyczyną krystalizacji ognisto-płynnego stopu jest jego ochłodzenie (obniżenie temperatury) i spadek ciśnienia. Jeśli stop ten (tzw. magma) krzepnie w głębi skorupy ziemskiej, to powstają skały głębinowe (plutoniczne),

15