37767 skanuj0090 (25)

86 Część I, 3: Teoria architektury

nicę jej t/zonu u podstawy trzeba podzielić na sześć i pól części; pięć i pół tych części powinno stanowić średnicę kolumny u góry. Także przy kolumnach o wysokości dwudziestu do trzydziestu stóp trzeba podzielić średnicę trzonu u samego spodu na siedem części; sześć z nich powinno stanowić grubość kolumny u góry. Średnica kolumny wysokiej na trzydzieści do czterdziestu stóp powinna u dołu być podzielona na siedem i pół części; grubość kolumny u góry powinna wynosić sześć i pół części. Średnice kolumn wysokich na czterdzieści do pięćdziesięciu stóp należy podzielić na osiem części; siedem z nich powinno stanowić grubość kolumny u samej góry pod kapitelem. Również jeśli kolumny są wyższe, stosuje się tę samą proporcję przy zwężeniach. To proporcjonalne regulowanie zwężenia kolumn u góry zależy od wysokości i odległości oka patrzącego ku górze. Oko bowiem szuka miłego widoku; jeśli go nie zaspokoimy przez zastosowanie właściwych proporcji i dodatkowe wyrównanie modułów, dodając gdzie czegoś niedostaje, pozostawimy patrzącym widok niemiły i pozbawiony wdzięku.

Rozdział piąty

Dokonawszy tego trzeba ustawić bazy w miejscach dla nich przeznaczonych. Wykonać się je powinno w takich proporcjach, ażeby ich wysokość łącznie z plinlusem równa była połowie grubości kolumny, a występ, który Grecy bi<t>o(fa. — ekphora nazywają, równał się jednej szóstej; w ten sposób długość i szerokość bazy będą się równały półtorej grubości kolumny. Jeśli baza ma być attycka, wysokość jej należy podzielić w ten sposób, żeby górna część bazy równała się jednej trzeciej grubości kolumny, pozostała zaś część była przeznaczona na plintus. Odliczywszy plintus, to co pozostaje trzeba podzielić na cztery części, z których jedną czwartą będzie górny 'torus. Pozostałe trzy czwarte należy podzielić na dwie równe części: jedna z nich będzie stanowić dolny torus, druga skocję wraz z listewkami, zwaną przez Greków tęo/iAoę -— trochilos. Jeśli zaś bazy mają być jońskie, to proporcje ich powinny być w ten sposób ustalone, żeby szerokość bazy w każdym kierunku równała się grubości jednej i trzem ósmym kolumny. Wysokość ma się równać wysokości bazy attyckiej; to samo dotyczy plintusu. Odliczywszy plintus, resztę, to znaczy trzecią część grubości kolumny, trzeba podzielić na siedem części i trzy z nich przeznaczyć na górny torus; pozostałe cztery części trzeba znowu podzielić na dwie równe części: jedna z nich utworzy górny trochilus z astragalami i listewką, druga zostanie przeznaczona na dolny trochilus; jednakże ten dolny będzie się wydawał większy, gdyż występ jego dojdzie do krawędzi cokołu. Astragale powinny równać się jednej ósmej trochilusu. Występ bazy powinien równać się jednej ósmej i jednej szesnastej grubości kolumny.

Po wykonaniu baz i rozmieszczeniu ich trzeba ustawić środkowe kolumny na froncie i od tyłu w ten sposób, aby ich osie były pionowe; kolumny zaś narożne i znajdujące się za nimi szeregi kolumn stojących po prawej i lewej stronie wzdłuż świątyni powinny być tak ustawione, aby ich strony wewnętrzne zwrócone ku ścianom celli były pionowe, natomiast od strony zewnętrznej takie, żeby pokazywały zwężenie. W ten sposób zostaną zrealizowane zasady, które należy stosować w budowli przy zwężaniu kolumn.

Po ustawieniu trzonów kolumn trzeba przystąpić do kapiteli. Jeśli mają być poduszkowe, to powinny mieć następujące proporcje. I długość, i szerokość abakusu powinna się równać jednej i jednej osiemnastej części średnicy trzonu kolumny u dołu, a grubość jego wraz z wolutami połowie średnicy kolumny. Czoła wolut należy cofnąć od krawędzi abakusu ku wnętrzu o jedną i pół osiemnastych części. Następnie trzeba podzielić wysokość kapitelu na dziewięć i pół części i z przedniej krawędzi abakusu przeprowadzić cztery prostopadłe, nazywane katetami, przez cztery punkty ślimacznicy wolut; następnie z owych dziewięciu i pół części trzeba zostawić półtorej części na grubość abakusu, a pozostałych osiem przeznaczyć na woluty. Potem równolegle do prostej przeprowadzonej prostopadle do krawędzi abakusu na jego końcu trzeba przeprowadzić drugą prostą oddaloną od niej ku środkowi o półtorej części wysokości. Następnie należy te