38825 skanuj0011 (291)

i dwu ycho-. nie-zeno-szcza .staje wych laniz-wielu e się zy, aż

:uacji

srun-

stru-

ieak-

nieją

pon-

vane

irun-

fanie

;znie

'zny,

>we)

^: m-ozy-tanu tymi rząt. iłem wań i się rych Jak ogą

;zyli

się.

Porównanie obu rodzajów warunkowania

W obu opisanych rodzajach warunkowania: klasycznym i instrumentalnym, wytwarzają się nowe związki między bodźcami i reakcjami, czyli dokonuje się modyfikacja zachowania. Jakie są zasadnicze różnice między tymi dwoma rodzajami warunkowania? S. Miller i J. Konorski (1 928; J. Konorski i S. Miller 1933) zwrócili uwagę na następujące różnice.

1.    W warunkowaniu klasycznym reakcja warunkowa jest związana z reakcją bezwarunkową. Po prostu pewne komponenty właściwej reakcji na jakiś bodziec bezwarunkowy (pokarm, prąd elektryczny) pojawiają się wcześniej, w związku z innymi bodźcami, czyli zanim nastąpi wzmocnienie. Reakcja warunkowa nigdy nie jest równa pod względem siły czy wielkości reakcji bezwarunkowej, ale jest tego samego rodzaju. Natomiast reakcja instrumentalna, jak to juz wskazywaliśmy, jest różna od reakcji bezwarunkowej, z którą zostaje połączona. Naciskanie dźwigni nie jest składnikiem jedzenia pokarmu.

2.    Reakcje instrumentalne (ruchowe, jak również werbalne) mają charakter somatyczny, są zależne od ośrodkowego układu nerwowego, czyli są to tzw. ruchy dowolne. Natomiast reakcje warunkowe (tak jak bezwarunkowe) mogą być zarówno somatyczne (np. obronna reakcja cofania ręki), jak i autonomiczne, zależne od wegetatywnego układu nerwowego (np. ślinienie, skurcz naczyń krwionośnych itp.).

3.    Pojawienie się wzmocnienia przy warunkowaniu klasycznym jest niezależne od tego, co czyni organizm. W warunkowaniu instrumentalnym wzmocnienie jest wynikiem określonej reakcji organizmu, a więc jest od tegoż organizmu zależne. Tę ważną różnicę podkreśla Skinner (1938).

4.    Podział wzmocnień na pozytywne i negatywne nie powoduje wyraźnych różnic w przebiegu warunkowania klasycznego, wpływa natomiast na przebieg warunkowania instrumentalnego.

Według H. H. Kendlera (1963), wzmocnienie pozytywne występuje wtedy, gdy pojawienie się czynnika wzmacniającego wzmaga i utrwala skojarzenie S-R (bodźca-reakcji); negatywne wzmocnienie występuje wtedy, gdy przerwanie lub zakończenie działania tego czynnika utrwala skojarzenie S-R.

Przy stosowaniu wzmocnienia pozytywnego wytwarza się określona reakcja, która prowadzi do tego wzmocnienia. Przy wzmocnieniu negatywnym, niekorzystnym dla organizmu, mogą powstać dwie sytuacje, które nazywamy warunkowaniem ucieczki oraz warunkowaniem unikania. (Odpowiednie terminy używane w pracach angielskich: escape i avoidance conditioning.)

W pierwszej sytuacji wzmocnienie jest stosowane co pewien czas i może być przerwane przez określoną reakcję organizmu. Na przykład przymocowujemy psu do lewej przedniej łapy elektrodę, za pomocą której możemy stosować serię wstrząsów elektrycznych, i wymagamy jako reakcji instru-

109