39250 Obraz0034

Zrozumieć Unię Europejską

c'&-lub ...istotne zmniejszenie roli gałęzi tradycyjnych. Największe możliwości skutecznego konkurowania na rynkach pracy mają zatem osoby o wysokich, często wszechstronnych umiejętnościach i kwalifikacjach, ponieważ na takie zgłaszają zapotrzebowanie tzw. sektory wzrostowe. Oznacza to, że migracja może raczej powiększyć niż zredukować dysproporcje regionalne. Odpływ najbardziej wykształconych pracowników redukuje zasoby kapitału ludzkiego biedniejszych regionów i osłabia ich potencjał rozwojowy.

Kolejnym czynnikiem prowadzącym do intensyfikacji procesów aglomeracyj-nych może być, wywołany stworzeniem wspólnego rynku, wzrost konkurencji. Generalnie, integracja zwiększa udział rynków zagranicznych w sprzedaży firm, co powoduje zmniejszenie presji konkurencji w regionie. Podwyższenie zysków ze sprzedaży jest jednak głównie przywilejem firm zlokalizowanych w regionach core. Jeżeli wynikiem podniesienia poziomu popytu zagranicznego jest ekspansja przemysłu, wówczas udział regionu w zasobach świata wzrasta. Równocześnie jednak zwiększa'Się popyt na czynniki produkcji, co - wywołując wzrost cen -r wywiera presję na zmianę lokalizacji produkcji.

Teoretycznie postęp w transporcie i nowoczesnej komunikacji powinien zmniejszać rolę odległości i dystansu. W praktyce jednak, ze względu na rozprzestrzenienie się systemu produkcji przemysłowej just in time i potrzebę bezpośredniego kontaktu z klientami w usługach biznesowych, można przypuszczać, że mimo pogłębiania integracji siłą przyciągania regionów rdzenia będzie wzrastać.¹ Wyniki badań Forslida, Haalanda i Midelfarta Knarvika,² przeprowadzone dla 14 gałęzi przemysłu zlokalizowanych w 10 regionach UE,^{3 4} wskazują ną odwrotną U-kształtną relację między liberalizacją handlu a koncentracją gałęzi działalności produkcyjnej. Nie potwierdza to obaw, że postęp liberalizacji i pogłębianie integracji prowadzi do wzrostu dysproporcji regionalnych. Rezultaty przeprowadzonych przez autorów badań pokazują, .że.efekty lokalizacyjne integracji ekonomicznej są mocno wyspecyfikowane regionalnie i sektorowo, przy czym pewne sektory, funkcjonują głównie dzięki przewagom komparatywnym, a inne - dzięki siłom aglomeracji połączonym z efektami skali i powiązaniami nakładowo-wynikowymi. Jednocześnie odnotowano przesunięcia w cenach czynników i w efekcie dobrobytu między regionami i Sektorami.

Kolejny etap integracji (unia walutowa) wzmacnia również tendencję do odpływu kapitału i pracowników z peiyfenów dó centrum." Jest to spowodowane tym, że płace w regionach peryferyjnych osiągają wysokość podobną do tych w regionach centralnych, podczas gdy produktywność pozostaje na niezmienionym poziomie. Może doprowadzić tó do sytuacji, że jednostkowe koszty pracy w regio-

P»rh peryferyjnych wzrastają, krańcowa efektywność inwestycji jest niska i kapitał, pociągając za sobą zasoby pracy, odpływa do regionów o wyższej produktywności. Zdaniem autorów „Manifestu z Dnia Wszystkich Świętych”, zadaniem polityki regionalnej powinno być zapobieganie odpływowi kapitału i siły roboczej z pery-feriów do centrum. Polityka regionalna powinna mieć zatem za zadanie wyrównywanie regionalnych różnic w poziomach produktywności (np. przez wsparcie rozwoju infrastruktury).

Omawiając wpływ integracji na procesy przestrzennej koncentracji, należy wspomnieć również o stosunkowo niedawno opracowanym modelu Baldwina i Forsilda.⁵ Model ten, ograniczony wieloma założeniami,⁶ mieści się w nurcie nowych teorii wzrostu, ponieważ wiedzę i proces uczenia się traktuje jako zasób. Istotnym skutkiem integracji jest zniesienie barier przepływu informacji i umożliwienie tym samym niehamowanego ich przepływu. Taki rodzaj liberalizacji uruchamia i wzmacnia korzyści zewnętrzne związane z rozlewaniem się wiedzy i uczenia. Zjawisko to należy postrzegać jako siłę deglomerującą, wpływającą na przestrzenną dekoncentrację przemysłu i produkcji.

Podstawowym czynnikiem wzrostu gospodarczego jest ciągła akumulacja kapitału - wszystkich jego składowych części, tzn. kapitału fizycznego, ludzkiego oraz wiedzy. Równowaga całego układu zależy od stopnia liberalizacji handlu i zdolności do rozpowszechniania wiedzy. Jeżeli nie występuje proces upowszechniania (rozlewania) uczenia się, wówczas - w razie pojawienia się zakłócających czynników zewnętrznych - istnieje ryzyko destabilizacji całego systemu. W takim przypadku wzrost gospodarczy prowadzić będzie do utrwalenia dysproporcji regionalnych. Proces ten następuje według następującego schematu: asymetria w zasobach wiedzy prowadzi do bardziej dynamicznego rozwoju sektora w jednym kraju (regionie). jSpadek kosztów wywoła tendencję do wzrostu inwestycji. Relatywnie wysoki poziom płac — przy braku barier w przepływie pracowników “• doprowadzi do transferu- siły roboczej do obszarów lepiej rozwiniętych, co wzbogaci ich zasoby.

Jeżeli istnieje proces rozlewania wiedzy, system ulega stabilizacji, zarówno przy wysokim stopniu protekcji handlowej, jak i przy znoszeniu. Jeżeli rozlewanie nasili się do pewnego stopnia, wówczas przestają istnieć tendencje aglomeracyjne, ponieważ zanikają efekty zewnętrzne. Przy pewnej kombinacji zmiennych (otwartości handlu i rozlewania wiedzy) może dojść jednak do zachwiania stabilności systemu. W takim przypadku endogeniczny wzrost gospodarczy będzie prowadził

1

   I. B e g g: Factor Mobility and regional Disparities in the European Union, „Oxford Review of Ecbnomic Policy”

1997, vol. 11, nr 2.    - -

2

R. Fors) id, J.I. H.ą a 1 a n d, ,K.H. Mi de 1 fart Kii ar vi k: A U-Shaped Europę? A Simulation Study of Industrial Location, CEPR, Discussion Paper 1999, nr 2247.

3

   W badaniu wykorzystano model CGE.

4

   The Ali Saints Day Manifesto for European Monetary Union, Bruxelles 1975.

5

   R.E. B a 1 d w i n, R. F o r s 1 i d: The Core-Periphery Model with Forward Looking Expectations, NBER Working Paper 1999, nr 6899;

6

   Punktem wyjścia rozważań autorów jest założenie istnienia dwóch, reprezentujących podobny poziom rozwoju, regionów: Północy i Południa. Gospodarka obszarów składa się z dwóch sektorów (przemysłu i rolnictwa) i dwóch grup pracowników (robotników i rolników). Zasoby pracy są niezmienne, a wielkość icb migracji zależy od poziomu realnych płac. Sektor przemysłowy X charakteryzuje się rosnącymi przychodami skali, a konkurencja ma charakter monopolistyczny. W sektorze rolniczym panują warunki konkurencji doskonałej, a przychody skali są stałe. W rolnictwie nie ma kosztów handlowych, w sektorze przemysłu natomiast koszty te występują. Preferencje konsumentów można opisać funkcją użyteczności Cobba-Douglasa.