43808 Zdjęcie1412

IS

!>■«*

■ Ml •»rof-r»/rnł» #a«rfla MfH Orf UJ    H

v «— ■»» «T 1111—W IV #*■ raflnj*    —

MB i«wt4 «r hmwJ luli#—Brt tftra krę*i •**""* — ■ i ■ i rtB orfi jhnrfBi f oddtklonycfi tak #M» tmnmy tycim. którym odpowimdmją. W rrrultaclc

orf----r    II pow»rtai«nr w stosunkach

L xri— Bómirnnmmt rwoywtatoBd. wyraźna zaś linia U—fⁿ~ ^oddfW1<l    Od drufkj: X jednej

mtn

-*« i..r rwaj świeckich (profanes). z drugiej

tezy IwifCjdl i**cr4rs)

_[w teraźniejszości. jak I w przeszłości, widzimy «r*K4 <» «polrci»A«two tworzy nieustannie ras czy Iwitlz Niech otoczy ono miłością jakiegoś tikatilf. miech uwierzy, ie odnalazło w nim zwoje zmeednścee aspiracje I środki ich zaspokojenia, a człowiek ten a— tanie Ulany aa niezrównanego I jak ddyky ubóstwiony. Opłato obdarzy go majestatem ■klwpitotoj analogicanym do tego. jakim obdarzeni ag bogowie Przydarzyło sic to wielu władcom, w k«6-iyd Wtorzyto sch stulecie. Jeśli nie czyniono z nieb begów. ta w kzktjrn razie widziano w nich bezpośrednich przedstawicieli boskośd Tb. łe samo spo-kewtotwo jest autorem tego rodzaju apoteoz, widoczne jest naj lepiej w świetle faktu, ii zdarza mu sic często uświęcać w ten sposób ludzi, którzy z punktu widzenia swoich zasług nic mieli po temu żadnego prawa. Zresztą zwyczajne względy, których przedmiotem są ludzie obdarzeni wysokimi funkcjami społecznymi, nie różnią się swym charakterem od religijnego poszanowania . Znajdują one wyraz w takich samych zachowaniach: zachowuje się dystans wobec wysokiej osobistości, nie zbliża się do niej bez zachowania środków ostrożności, w rozmowie z nią używa się innego języka i innych gestów nil w stosunkach z ogółem śmiertelników. Uczucie, jakiego doświadcza się w tych warunkach, jest tak pokrewne uczuciu religijnemu, że wielu ludzi miesza Je ze sobą. Aby wyjaśnić poważanie. Jakim cieszą się władcy, ludzie dobrze urodzeni, przywódcy polityczni, przypisuje się im

śwlątośćjw MeUnetJI I PciIwmJI aft przykład powiada sit tż człowiek wpływowy podali mana I twój wpływ temu wialnie zawdzięcza *. Wszelako jest rzeczą Jasną, te Jago sytuacja wynika Jedynie aa znaczenia, jakie przypisuje mu opinia. Tak więc władza moralna, jakiej udziela opinia, I władza. Jaką obdarzone są Istoty święte, mają w gruncie rzeczy to samo pochodzenie I składają się z tych samych elementów. Oto dlaczego to tamo słowo mott służyć do oznaczenia jednej i drugiej.

Równie dobrze Jak ludzie, społeczeństwo uświęca rzeczy, a zwłaszcza Idee. Niechaj Jakieś wierzenie będzie Jednomyślnie podzielane przez dany lud, a i przyczyn wyk] wyłożonych ukazano będzie Jego tykanie, to znaczy negowanie lub poddawanie w wątpliwość. Otóż ukaz krytyki Jest takim samym ukazem. Jak hałdy inny, t dowodzi, k znajdujemy się w obliczu czegoś świętego. Nawet dzisiaj. Jakikolwiek by nie była wolność. Jaką sobie wzajemnie przyznajemy, człowiek negujący totalnie postęp, wyszydzający Ideał ludzki, do którego przywiązane są nowoczesne społeczeństwa. robiłby wrażenie świętokradcy. Jest w każdym razie zasada, którą ludzie najbardziej rozmiłowani w wolności krytyki skłonni są stawiać poza wszelką dyskusją i uważać za nietykalną czyli świętą, a mianowicie sama zasada swobodnego dociekania.

[ja zdolność społeczeństwa do ubóstwiania się i tworzenia bogów nie była nigdy lepiej widoczna jak podczas pierwszych lat Rewolucji Francuskiej. Wtedy to przecież rzeczy najzupełniej ze swojej natury świeckie zostały przez opinię publiczną przekształcone pod wpływem powszechnego entuzjazmu w świętości: tak było z Ojczyzną, Wolnością, Rozumem^{1 2}. Tworzyła się reltgia, przejawiająca tendencję do posiadania swego dogmatu, swoich symbolów, swoich ołtarzów 1 swoich

1

t Codrington: The Melanesum, s. 50,103,120. Zresztą według powszechnego mniemania słowo mana oznaczało pierwotnie w językach polinezyjskich władzę (p. Tregear: Maori Comparatłue Dictionary, s. V).

2

p. Albert Mathiez: Les Orłpines des cultes reuotu-tionnaim (1780-1792), s. 24, 29, 30, 32, 48.