41370 SCAN0673

36 Gustaw Le Bon, Psychologia tłumu

Wiemy, że przedstawienia teatralne mają wielki wpływ na tłum, ponieważ dają obraz w formie najbardziej jasnej. Panem et circenses — „Chleba i igrzysk” — domagał się tłum rzymski i zdaje się, że ten ideał mimo upływu czasu nie uległ zbytniej zmianie. Nic bardziej nie przemawia do wyobraźni tłumu niż sztuka teatralna. Wszyscy zebrani w teatrze doznają w jednym czasie prawie jednakowych uczuć, które jedynie dlatego nie zamieniają się w czyny, że najgłupszy nawet widz wie, iż to tylko złudzenie, że zmyślone sytuacje wywołały jego śmiech lub płacz. Może się jednak zdarzyć, że uczucia wywołane przez te rozmyślnie w tym celu zmyślone obrazy stają się tak silne i gwałtowne, iż szukają ujścia w czynach. Znana jest powiastka o pewnym teatrze ludowym, w którym po skończonym przedstawieniu trzeba było pilnować artystę grającego rolę zdrajcy, ażeby go uchronić przed gniewem widzów oburzonych na jego rzekome zbrodnie. To określa łatwość, z jaką tłum poddaje się sugestii i charakteryzuje dosadnie jego stan umysłowy. Urojenie działa na tłum z nie mniejszą siłą niż rzeczywistość. Tłum ma wyraźną skłonność do mieszania tych sprzecznych rzeczy.

Na wyobraźni mas zasadza się potęga zdobywców i siła państw. Kto chce porwać tłum, musi na niego oddziaływać. Wielkie wydarzenia historyczne, na przykład powstanie buddyzmu, chrześcijaństwa, islamu, reformacja, rewolucja francuska, a obecnie groźny zalew socjalizmu — oto bezpośrednie skutki potężnych wrażeń, jakie wywołano w wyobraźni tłumu.

Dlatego wielcy mężowie stanu we wszystkich krajach i we wszystkich okresach, łącznie z najbardziej bezwzględnymi despotami, uważali wyobraźnię mas za podwalinę swej władzy. Nigdy nie próbowali pójść przeciw nim. „Zostałem katolikiem — oświadczył Napoleon w Radzie Stanu — aby ukończyć wojnę w Wandei, jako muzułmanin podbiłem Egipt, a jako ultramontanista pozyskałem duchowieństwo we Włoszech. Gdybym był królem żydowskim, to przede wszystkim odbudowałbym świątynię Salomona.”    «

Czy istnieją metody, za pomocą których można oddziaływać na wyobraźnię tłumu? Tym zajmę się poniżej. Na razie zaznaczę, że metody te nie polegają na oddziaływaniu na inteligencję i rozsądek. To nie za pomocą uczonej retoryki poderwał Antoniusz lud rzymski przeciw mordercom Cezara, lecz przeczytaniem jego testamentu i pokazaniem zwłok.

Aby wpłynąć na wyobraźnię tłumu, należy mu przedstawić żywy i jasny obraz, bez jakichkolwiek dodatkowych interpretacji, ale zawierający nadzwyczajne fakty, na przykład doniosłe zwycięstwo, wielki cud, straszliwą zbrodnię lub powabną nadzieję. Ważną rzeczą jest przedstawiać pewną całość spraw, lecz nigdy nie dociekać ich źródeł. Setki mniej znaczących przestępstw lub wypadków nie potrafią do tego stopnia poruszyć duszy tłumu jak jedna wielka zbrodnia lub pojedyncza katastrofa, chociażby jej skutki były o wiele mniejsze od skutków tych drobnych wypadków razem wziętych. Epidemia grypy, na którą w ciągu kilku tygodni zmarło