47034 str65

!I4. Girlanda (ghirłanda) ułożona > pawich piór, 2. poL XV w.

315 a. Garnuua z ciemnego sukna 2 białą wypustką, z podłużnym rozcięciem na ramionach i na łokciach, na głowic biały płócienny czepek bereua

3IJ b Gtimurra z przywiązanymi rękawami, sznurowana na przedzie, na głowic bereila z białego płóuia

Włoskie stroje kobiece przechodziły w XV w., podobnie jak i męskie, okresy zależności od mody francuskiej, zachowały jednak więcej oryginalnych włoskich szczegółów, zwłaszcza w drugiej połowie XV w. W niewyczerpanym źródle dla studiów, jakimi są w zakresie włoskich ubiorów kobiecych zabytki malarstwa, widzimy w scenach Narodzenia M. Boskiej Jub w innych tematach religijnych obrazów i fresków na tle włoskich wnętrz mieszkalnych krzątające się służebne, odwiedziny zaprzyjaźnionych kobiet w odświętnych stTojacb, a w scenach weselnych szczegótnie ozdobne suknie i wzorzyste tkaniny. W kompozycjach o tematyce współczesnego życia towarzyskiego występują inne odcienie mody i ubiorów domowych. Liczne malowane popiersia portretowe i subtelnie modelowane profilowe portrety na medalach włoskich dostarczają szczegółów fryżur i nakryć głowy. Cenne uzupełnienie materiałów ikonograficznych stanowią teksty źródłowe, zwłaszcza inwentarze spadkowe lub inwentarze wyprawy (corredo): zawierają one ciekawe zestawienia sprawianych ubiorów z nazwami i barwami użytych tkanin oraz bielizny, często bogato zdobionej haftem; oprócz gotowej bielizny dodawano do wyprawy jeszcze zapasowe płótno. W inwentarzach włoskich wymię- . ma się tylko bieliznęozdobną; prostej, płóciennej bez haftu nie uwzględniano w spisach.

Sposób ubierania się kobiet z ludu, zajętych przy pracy w winnicach i w domu, przedstawiają dzieła Benozza Gozzolcgo w pizańskim Campo-santo lub realistycznie ujęła kompozycja Jesieni z cyklu pór roku, malowana przez Francesca Cossa (1470).

Włoskie kobiece ubiory mieszczańskie spotyka się w wielu cyklach fresków z życia świętych, *w których tłem akcji są ulice miast włoskich. Stroje patrycjuszek florenckich z 2.

poi- XV w. znalazły swego kronikarza w osobie Domenica Ghirlandaja, twórcy fresków w kościele S. Maria Novella we Florencji. Kompozycje religijne dały artyście sposobność do namalowania w grupie palrycjuszek florenckich zbiorowego portretu kobiet z rodu Albizzich i Tomabuonich.

dej patrycjuszki florenckiej colta, breeg spódnicy obszyty sznurem; b, c. luźne dop-py fcobie: zamężnych, czepki z końcami skręcanymi, zwisającymi, około 1490 r.

W modzie kobiecej we Włoszech zarysowuje się kilka okresów. Na początku stulecia zauważyć można pewną zależność od wzorów francuskich, widoczną w długich wierzchnich okryciach w typie Itouppelande. Mniej więcej do 1415 r. utrzymywał się zwyczaj naszywania na ubiorach kobiecych, tzw. ciprianach, dużej ilości guzików (311), których liczba wahała się od 54 do 140 sztuk. Inwentarze, spisywane około 1400 r., wymieniają różne rodzaje sukni kobiecych, jak gamur-ra, zdobiona 140 guzikami, w części tylko dekoracyjnymi ga-leczkami metalowymi, nazywanymi copetie, lub cioppa z 54 guzikami. Po 1415 r. moda naszywania nadmiernej ilości guzików, ciągnąca się od 2. pot. XIV w., została już zaniechana.

Francuska kobieca houppelande szybko uległa we Włoszech zmianie. Odrzucony 2ostai kołnierz i wycięcie ubioru wokół szyi wydłużono w tyle, co korzystnie podkreślało, zwłaszcza w profilu, zarys wysmukłej S2yi kobiecej i osadzenie głowy (312. 313 d).

Po 1420 r., w okresie malowniczej włoskiej mody kobiecej,

2jawiają się ubiory ozdobione wycinanką listków z sukna (312) lub też wycinaniem w zęby brzegów okryć obszytych futrem. Modele okryć oddalają się przez urozmaicone zdobienie od dość jednostajnych w kroju i zdobieniu wzorów francuskich. Zachowane w rysunkach Pisanclla przykłady sukien kobiecych przedstawiają najwyższe wartości dekoracyjne stroju kobiecego tego okresu

Typowe dla 1. poł. XV w. włoskie kobiece nakrycia głowy miały olbrzymie rozmiary; były to właściwie czepce, które naśladowały fryzury. Pokrywano je na stelażu (balzo) jedwabnymi pasami w kolorze złocistych włosów i otaczano grubymi, jedwabnymi warkoczami (313 a). Oprócz rysunków' Pisanella (313 b, c) i słynnego portretu Giuevry d“Este (313 d), malowanego przez Pisanella, nakrycia głowy typu balzo występują jeszcze na znanym fresku Masolina da Panicale w Castigiione d’Olona i freskach w Casa Borromeo w Mediolanie. W modzie kobiecej we Florencji balzo jest prawic nieznane; również dość rzadko spotykanym w dziełach sztuki nakryciem głowy była fantazyjna ghir landa, duża jak okrągły, gruby wieniec, robiona z pawich piór naklejanych na wałku (314). Pomimo wydania w 1439 r. surowego zakazu noszenia ozdobionego piórami nakrycia głowy ghirlandy z pawich piór używano w strojach weselnych. Opis inwentarzowy wyjaśnia szczególnie wysoką cenę pawiej ghirlandy, wynoszącą nawet 80 florenów, oprócz piór bowiem należała do jej dekoracji duża ilość perłowych kwiatków na drżących złotych łodyżkach i kwiaty metalowe z barwmą emalią. Więcej wdzięku i świeżości miały używane także weselne tanie ghirlandy z żywych kwiatów, np. białych róż i jaśminu (gelsomino), przeznaczone dla oblubienicy i jej orszaku, jeżeli te nie mogły sprawić sobie kosztownej ghirlandy z piór.

W garderobie kobiecej we Włoszech znajdowało się w XV w. kilka rodzajów sukien, noszonych na różne okazje. Do najprostszych w kroju należała gamurra; była to suknia spodnia, noszona na

253