47469 skanuj0022@ 41

podlegają lub który im podlega¹. Kierunek tego ustosunkowania można zilustrować następującymi przykładami:

95. Na wsi nikt nie miarkuje ni głosu swego, ni hałasu, jaki sprawiają przedmioty.

Dąbr. Noce

96. Tu i maszyna, z jej kierownik byli bardzo interesujący.

Rudn. Stare

W przykł. 95 powtórzenie spójnika ni łączy w jedną grupę dwa dopełnienia podporządkowane temu samemu orzeczeniu nie miarkuje; w przykł. 96 powtórzenie spójnika i łączy dwa podmioty we wspólnym stosunku do podporządkowanego im obydwom orzeczenia byli interesujący.

We wprowadzaniu każdego z omawianych członów jednorodnych tym samym spójnikiem widzi Szapiro dążność do zrównania ich wszystkich, co umacnia ich łączność.

Jako drugi charakterystyczny szczegół w ramach roli powtarzania spójników wymienia Szapiro ten moment, że opatrzenie wszystkich członów tym samym spójnikiem czyni z nich szereg nie zamknięty, podobnie jak to jest przy zestawieniu w pełni bezspójnikowym; ta wspólna właściwość wyraźnie odcina oba te rodzaje wyliczeń od zdań, w których umieszczenie spójnika jedynie przed ostatnim z jednorodnych członów wyraźnie zamyka wyliczony szereg².

Dla naszych celów, tzn. dla uzasadnienia interpunkcji, stwierdzenie to nie jest w jakimś wyraźnym stopniu przydatne. Przedstawia ono wprawdzie wspólną właściwość funkcjonalną asyndetonu i polisyndetonu, która je przeciwstawia monosyndetonowi (tak nazwiemy konstrukcję o jednym spójniku), ta zgodność funkcji nie może być jednak wystarczającym motywem zgodności interpunkcji. Punktem wyjścia do podanej przez nas wyżej próby uzasadnienia interpunkcji polisyndetonu może być zawarte u Szapiry spostrzeżenie, że spójnik umieszczony przed pierwszym członem niczego nie łączy, gdyż nic przed nim na początku szeregu nie stoi („jemu nie s czem jeszczo swiazywat’ pierwyj odnorodnyj czlen”)³. Skoro bowiem niczego nie łączy spójnik stojący przed pierwszym z członów jednorodnych, można to samo powiedzieć o spójnikach stojących przed następnymi członami: każdy z nich należy wyłącznie do jednego człona. Zatem, wobec braku u spójników powtarzanych funkcji łączącej, słuszny jest wniosek, by te człony wraz ze spójnikami odgradzać przecinkami.

e) Semantyczna repartycja tekstu

_Cyj^e i niejako obowiązkowe argumenty mające ilustrować wpływ in-

sens tekstu — to słynna enigmatyczna wróżba wyroczni delfickiej terpunkcJ¹¹    , .

oraz

z tekś* p^eWne®° ^cars^^ieg° pisma.

₀mni^aną ^wróżbą przytacza się zwykle w wersji łacińskiej:

n •<= r^dibis non morieris in bello.

97. Ibi^^rc    .    .

Pójdziesz powrócisz nie zginiesz na wojnie).

Wróżba pod^^{na w te}j formie jest dwuznaczna. Zależnie od zastosowanej w niej interpunkcji można ją odczytać dwojako. „Klient”, który tą wróżbę zamówił,

zrozumieć ją ^mi^ał tak.

98 Ibis, redibis, non morieris in bello.

(= Pójdziesz, powrócisz, nie zginiesz na wojnie).

J. Deszkiewioz, który dla pokazania, jak „złe przestankowanie może w błąd czytelnika wprowadzić”, przytoczył tę wróżbą, pisząc, iż „potem pokazało się, że takie należało przestanki porobić:

„Idziesz? powrócisz? nie. Zginiesz na wojnie”⁶¹.

Z pismem carskim było tak:

Jeden z powstańców 1863 roku, skazany przez władze zaboru na karę śmierci, skierował do cara prośbą o ułaskawienie. Odpowiedź przygotowana przez carską kancelarię była odmowna; brzmiała:

99. Przebaczyć nie można, powiesić.

Uratow^mg tego powstańca przypisuje się Oktawii Radziwiłłowiczowej (matce Oktawii Żeromskiej, drugiej żony pisarza). Przekupiony kwotą20 000 rubli kancelista prż_esunął przecinek, wskutek czego odpowiedź wypadła:

róO. Przebaczyć, nie można powiesić.

Zanim ^ doszukano omyłki, powstaniec już był za granicą. Szczegóły te publikuje ^ j_adj₀d_ska w książce pt. Oktawia⁶². U W. Wąsika zaś znajdujemy roztrząsania nad możliwościami interpunkcyjnymi cytowanej odpowiedzi car-

⁶¹ J. N

₆. k t) _c § z k i c w i c z, Grammatyka języka polskiego, Rzeszów 1846, s. 451 -452. ^{J 3} b ł o ń s k ^a, Oktawia. Opowieść o Oktawii Żeromskiej, Lublin 1962, s. 11.

A 1

1

   A. B. S z a p i r o , dz. cyt., s. 238.

2

   Tamże.

3

   Tamże.