47664 skanuj0150 (10)

Zakończenie

296 systemu słowotwórczego — drogą derywacji (tworzenia nowych wyrazów od istniejących podstaw słowotwórczych) i rzadziej kompozycji (tworzenia wyrazów złożonych). Należy tu m.in. większość wyrazów odnoszących się do sfery życia gospodarczego, np. nazwy nowych maszyn {koparka, kruszarka, ładowarka, zwałowarka) czy pomieszczeń produkcyjnych i gospodarczych (montażownia, nastawnia, spiekałnia, wykańczalnia), nazwy charakteryzujące człowieka jako uczestnika życia zbiorowego, często w nowych, powojennych realiach {kościuszkowiec «żołnierz I Dywizji im. Tadeusza Kościuszki sformowanej w Sielcach nad Oką», zbowidowiec człowiek ZBoWiD-u, tj. Związku Bojowników' o Wolność i Demokrację)^ czy modny typ słowotwórczy nazw określających ludzi ze względu na uczestnictwo w sytuacji przejściowej lub przypadkowej {autostopowicz, plażowicz, spacerowicz, urlopowicz, wczasowicz, wycieczkowicz).

Inne źródło nowego słownictwa to zapożyczenia z języków obcych — świadectwo wielorakich kontaktów z innymi narodami oraz otwarcia na obce wartości kulturalne. W okresie powojennym polszczyzna pozostaje w sferze wpływów trzech głownię języków: .angielskiego/rosyjskiego i, w nieco mniejszym stopniu, francuskiego^ Wynikiem tego są liczne nowe ianglięvzmv | {bestseller, big-beat, dubbing, dżinsy. fan, folder, hot-dog, jeep, keczup, kom-puter, krakers, laser, mikser, motel, playboy, prezenter, relaks, serial, show, skuter, slajd, striptiz, landem, toster, trend, western itp.), /rusycyzmy]{aparatczyk «pracownik aparatu partyjnego», barachło, dacza* gazik, kufajka, kukurużnik, naturszczyk, papacha, .pepesza, pierepafki, politruk «oficer polityczny». smykalka itp.) i ^gaTicyzrtiyl {bagietka «rodzaj długiej bułki», garmażer, kaskader, magistrala, makabra, milanez, prodiż, solejka «rodzaj rozkloszowanej spód-nicy», szmizjerka, faszyzm, tergal, woltaż itp.). Jednak największa część powojennych zapożyczeń to tzw. zapożyczenia sztuczne, czyli wyrazy utworzone współcześnie z materiału wyrazowego greki i łaciny {dyktafon, embriogeneza, geriatria, indoktrynacja, informatyka, konurbacja, kserokopia, liofilizacja, logopedia, noktowizja, radiestezja, synoptyk, tranzystor, wideotelefon itp.).

Wreszcie ostatnie źródło przyrostu wyrazowego polszczyzny współczesnej to heoscmantyzacjaj czyli proces ustalania się nowych znaczeń wyrazów dotąd oznaczających co innego, np. kanał «droga przekazywania sygnałów od nadajnika do odbiornika», maluch «$amochód Fiat 126p», nitka «pasm o autostrady)), poślizg «wyko-nanie czegoś później niż było zaplanowane; przesunięcie terminu wykonania czegoś na następny miesiąc, rok itp.»’\ szczyt ^.spotkanie przedstawicieli najwyższych władz państwowych dwu lub kilku państw» itp.

Dotychczas była mowa o współczesnej polszczyżnic jako czymś jednolitym. Tymczasem w istocie, jak każdy język rozwiniętego społeczeństwa, jest ona wielorako zróżnicowana. Oprócz elementów wspólnych mowie wszystkich Polaków składają się na nią elementy właściwe tylko mowie określonych warstw czy środowisk społecznych i zawodowych (a więc odmianom środowiskowym i zawodowym) oraz elementy używane tylko w określonych sytuacjach komunikacji językowej (a więc właściwe określonym stylom funkcjonalnym).

Niektóre odmiany środowiskowe (zwłaszcza środowisk elitarnych i kultywujących tradycję, jak np. język łowiecki, hippiczny itp.) nic uległy po wojnie większym zmianom. Inne zmieniły się nie do poznania. Dotyczy to zwłaszcza niektórych odmian zawodowych, w- których rozwinęła się nowa. nieoficjalna terminologia (tradycyjnemu, raczej zachowawczemu w zakresie terminologii rzemiosłu przeciwstawiają się pod tym względem niektóre now'e środowiska zaw-odowc, których słownictwa nie tyle się naw⁽et zmieniło, ile pow-stało od podstaw po wojnie), a także tych odmian środowiskowych, w których przeważa żywioł ekspresywny (słow--nictwo ekspresywne ma to do siebie, że się szybko zużywa i wymaga odnowienia), jak np. odmiana szkolna, studencka, młodzieżowa itd. Na przykład stosunkowo jeszcze niedawno «ro-dzice» w języku młodzieżowym to byli starzy, wnet jednak pojawiła się nazwa wapniaki, zastąpiona dziś sarkofagami i wieloma innymi określeniami. Gwara szkolna czy studencka choć niektóre jej wyrazy utrzymują się bez zmiany od XIX wieku (jak belfer czy wkuwać) - jest w stanie w^; ciągu kilkunastu lat odmienić przeważającą część sw'ego ekspresywmego słownictwa.

Bardziej od rozrostu odmian środowiskowych cha rak tery styczną -cechą polszczyzny powojennej jest jednak jej głębokie rozdarcie na dw^ra nurty: oficjalny i prywatno-potoczny. Ten pierwszy, ukształtowany pod wpływem języka środków masowego przekazu,