48719 IMGh96 (3)

84 Rozdział 2

wem zasad budowy zdań) i semantykę (będącą zbiorem znaczeń). Niektóre języki (szczególnie naturalne) mogą posiadać także inne elementy, takie jak: ton głosu, głośność, tempo, intonację, akcent, śpiewność czy pragmatykę. Języki naturalne ulegają częstym zmianom, ponieważ zmieniają się ich zasady gramatyczne, znaczenia słów, powstają nowe określenia - neologizmy — i nowe symbole w alfabecie. W języku naturalnym wyróżniamy różne style, np. styl poezji J. Słowackiego, A. Mickiewicza, Cz. Miłosza, W. Szymborskiej lub prozy H. Sienkiewicza czy M. Wańkowicza.

W zakresie narodowego języka naturalnego można wyróżnić narzecza, slangi, język młodzieżowy, język Kościoła, tzw. język ulicy lub język więźnia. Z językiem naturalnym, określającym interpersonalną komunikacją bezpośrednią związany jest ściśle język ciała (zawierający: mimikę, gesty i spojrzenie, postawę ciała, kontakt dotykowy i zachowania przestrzenne), za pomocą którego zwykle przekazujemy ponad 60% komunikatów⁷¹. Oprócz niego wyróżnia się jeszcze interpersonalną komunikację pośrednią, wykorzystującą systemy pośredniczące w postaci: listu, telegramu, korespondencji e-mail, udziału w internetowym klubie dyskusyjnym, telefonu, faksu czy filmu wideo. Do tego rodzaju komunikacji zaliczymy także pośrednią komunikację pozorowaną za pomocą mass mediów, unikomunikację realizowaną za pomocą naszych ubrań, fryzury, makijażu, ozdób, urządzenia domu, klasy posiadanego samochodu, mebli oraz komunikacji z programem komputerowym za pomocą urządzeń wejścia, czyli klawiatury, myszki lub mikrofonu.

Język naturalny, który jest wygodny w komunikacji interpersonalnej nie jest dobrym środkiem komunikacji z komputerem. Wynika to z niedoskonałości komputera. Jakkolwiek można sterować określonymi działaniami komputera za pomocą mikrofonu, czynią tak przecież osoby niewidome. Jednak liczba czynności komputera, które można zainicjować głosem jest jeszcze dziś ograniczona. Ponadto każde zniekształcenie głosu powoduje, że komputer może nie rozpoznać polecenia lub wykona je nieprawidłowo. Wykorzystanie natomiast specjalnych języków dla komunikacji z komputerem powoduje konieczność tłumaczenia myśli na ten język, co zwykle ogranicza możliwości wypowiedzi człowieka.

Języki sztuczne tworzone są dla określonych celów i w związku z tym są pod każdym względem ograniczone, czyli: mają ograniczony alfabet, ograniczony zestaw reguł gramatycznych i jednoznaczną semantykę. Należą do nich takie znaki, jakie akceptuje edytor tekstu. Różne też jest przeznaczenie języków sztucznych. Często mówimy o języku sztuki, w którym wypowiada się artysta, czyli języku obrazu (np. można mówić o cechach malarstwa S. Witkacego, Rafaela, EIGreca, Warhola, rzeźb Michała Anioła, stylów w architekturze, a nawet stylów urządzenia naszego mieszkania), możemy także mówić o języku muzyki (np. Chopina, Bacha lub Mozarta) lub języku naukowym, np. języku wyrażeń algebraicznych,

⁷¹ Tamże, s. 52.

P

języku logiki matematycznej, języku algebry Boole’a, języku programowania” czy języku formalnym, za pomocą którego porozumiewają się między sobą komputery. Wadą języków formalnych jest ich ograniczenie do wąskiego zakresu zastosowań, co powoduje konieczność poznawania wielu języków dostosowanych do konkretnych zadań.

Komputer jest urządzeniem przetwarzającym dane, które możemy nazwać dla naszych potrzeb informacjami. W tym celu potrzebne są konwersje poszczególnych alfabetów do postaci zrozumiałej dla komputerów. Dlatego tworzone są różnego rodzaju wzorce tych znaków. Pod pojęciem komputerowego przetwarzania tekstów kryją się różnego rodzaju działania na dokumentach, np.: edycja dokumentów, tłumaczenie tekstów, struktura budowy słowników i tezaurusów, automatyczne indeksowanie i kontekstowe wyszukiwanie informacji, synteza mowy, rozumienie tekstów, rozpoznawanie mowy, komunikowanie się z bazami danych i dialog z komputerem z języku naturalnym (jednak wyraźnie artykułowanym!). Dziś możemy już mówić o komputerowej analizie dokumentów tekstowych i mówionych pod kątem budowania na ich podstawie baz wiedzy”, systemach ekspertowych i edukacyjnych, systemach doradczych. Od kilku już lat wykorzystujemy z powodzeniem komputerowe analizatory syntaktyczne i programy dokonujące gramatycznej weryfikacji tekstów. Najprostszą formą analizy może być weryfikacja poprawności pisowni słów poprzez sprawdzenie, czy określone słowo znajduje się w słowniku i czy jest poprawnie napisane. Programy te dokonują czasami auto-korekly pewnych drobnych i oczywistych błędów, takich jak np. przestawienie liter. Używane u nas polskojęzyczne edytory tekstu nie są w stanie zbadać poprawności kontekstowej wyrazu, tzn. nie są w stanie wykryć nawet błędnej odmiany słowa. Opcję tąposiadają już od dawna edytory języka angielskiego. Problem percepcji i odbioru informacji jest przedmiotem rozważań semantyki języka komunikacji. Przypisanie znaczeń poszczególnym symbolom, słowom, zdaniom, elementom schematów i znakom graficznym pozwala na wykorzystanie ich w procesie komunikacji edukacyjnej.

Lingwistyka komputerowa zajmuje się przetwarzaniem różnych modeli gramatyk i ich semantyką dla potrzeb informatycznych. Badania dotyczą składni, semantyki i pragmatyki. Prowadzone są systematyczne prace nad słownikami językowymi i tezaurusami, których zastosowanie jest konieczne w wielu innych ⁷³ Oprócz języka naturalnego, uczący się mogą posługiwać się językami programowania (dziś to: Logo, HTML, Java Script, C++ i inne), których cechami charakterystycznymi są formułowanie opisów czynności w postaci procedur i strukturalizowaoie zadań do rozwiązania.

⁷³ M. King, Evaluating Natural Language Processing Systems, „Communications of the ACM” 1996, Vol. 39, No. 1, s. 73-79; J. Cowie, W. Lehnert, Information Exiraction, „Communications of the ACM” 1996, Vol. 39, No. 1, pp. 80-01; D. D. Lewis, K. S. Janes, Natural Language Processing for Information Retrieual, „Communications of the ACM" Vol. 39, No. 1, s. 92-101.