49743 IMG49 (3)

APOLLON 34

Ap4BibL 17,6; II 1.1 a, Tzcl id Lyc. 177;Stepfa. Byt s. v.; Schol. in

//. I 22; XID 218; in A. R. IV 263; Paus. 0 5. 7; Ara. 36.

APOLLON ('ArcóAAcov) - bóg należący do drugiego pokolenia Olimpijczyków, syn Zeusa i Latony, a brat bogini Artemidy. Hera zazdrosna o Latonę ścigała młodą kobietę po całym świecie. Znużona tułaczką Latona szukała miejsca, gdzie mogłaby urodzić dzieci, które nosiła w swym łonie, a ziemia odmawiała przyjęcia jej, z obawy przed gniewem Hery. Jedynie pływająca i nieurodzajna wy spa, zwana Ortygia (Wyspa Przepiórek) lub też Asteria, zgodziła się udzielić nieszczęsnej schronienia. Tam właśnie urodził się Apollon: z wdzięczności bóg umieścił wyspę w środku świata i nadał jej nazwę Delos, błyszcząca. Tam u stóp palmowca, jedynego drzewa na całej wyspie, Latona oczekiwała rozwiązania przez dziewięć dni i dziewięć nocy. Hera zatrzymała przy sobie na Olimpie Ejlejtyję, boginię opiekującą się szczęśliwymi porodami. Wszystkie boginie, a przede wszystkim Atena, były przy Latonie, ale nie mogły nic jej pomóc bez zgody Hery. Zadecydowały w końcu, że wyślą Iris, aby uprosiła Herę o pozwolenie na poród, i by złagodzić jej gniew, ofiarowały jej naszyjnik ze złota i z bursztynu o grubości dziewięciu łokci. Za tę cenę Hera zgodziła się, żeby Ejlejtyja zeszła z Olimpu na Delos. Latona uklękła u stóp palmowca i wydała na świat Artemidę, a następnie przy jej pomocy Apollona. W momencie narodzin boga nad wyspą zatoczyły siedem kręgów święte łabędzie, ponieważ był to siódmy dzień miesiąca. Zeus natychmiast ofiarował synowi dary. Ofiarował mu złotą mitrę, lirę i rydwan zaprzężony w łabędzie. Nakazał mu następnie udać się do Delf. Lecz łabędzie zabrały Apollona najpierw do swego kraju, na wybrzeże Oceanu, poza ojczyznę Wiatru Północnego, do Hyperborejczyków, którzy żyją pod niebem zawsze czystym, a którzy ślubowali oddawać cześć Apollonowi i stale to czynili. Tam bóg przebywał przez rok przyjmując hołdy Hyperborejczyków, następnie powrócił do Grecji i dotarł w środku lata, pośród uroczystości i śpiewów, do Delf. Nawet Natura świętowała dla niego: koniki polne i słowiki śpiewały na jego cześć, a źródła były jeszcze bardziej przejrzyste. Co roku w Delfach obchodzono przybycie boga składając hekatomby.

W Delfach Apollon zabił strzałami smoka, zwanego raz Pyton, innym razem Delfyne, którego zadaniem było chronić starą wyrocznię Temis, lecz który dokonywał różnych szkód: mącił źródła i strumyki, porywał trzodę i wieśniaków, pustoszył żyzną równinę Krissy i siał postrach wśród nimf Potwór ten wyłonił się z Ziemi. Opowiadają również, że to Hera wysłała go w pościg za Latoną, w czasie gdy ta nosiła w swym łonie Apollona i Artemidę. Apollon uwolnił kraj od potwora, ale na pamiątkę swego wyczynu (albo może w celu złagodzenia gniewu potwora po śmierci) ustanowił na jego cześć igrzyska żałobne, które przyjęły nazwę igrzyskpytyjskich obchodzonych w Delfach. Następnie zawładnął wyrocznią Temis i poświęcił trójnóg w świątyni. Trójnóg jest jednym z symboli Apollona, i to właśnie siedząc na trójnogu Pytia wygłaszała swe przepowiednie. Mieszkańcy Delf obchodzili zwycięstwo boga i objęcie w posiadanie świątyni triumfalnymi śpiewami. Po raz pierwszy też odśpiewali pean, który jest hymnem na cześć Apollona. Lecz Apollon musiał się udać aż do doliny Tempe w Tesalii, aby oczyścić się po zabidu smoka. Co osiem lat uroczyste święto w Delfach upamiętniało zabide Pytona i oczyszczenie Apollona. Opowiadają, że później bóg miał jeszcze bronić swej wyroczni, tym razem przed Heraklesem. Herakles bowiem przybył zasięgnąć rady wyroczni, ale ponieważ Pytia odmówiła mu odpowiedzi, chciał ograbić świątynię, porwać trójnóg i umieścić wyrocznię w innym miejscu. Apollon rozpoczął walkę, która została nie rozstrzygnięta, gdyż Zeus rozdzielił walczących (obaj byli bowiem jego synami) ciskając między nich piorun. Lecz wyrocznia pozostała w Delfach (-* Herakles).

Przedstawiano Apollona jako boga bardzo pięknego, bardzo wysokiego, wyróżniającego się zwłaszcza dzięki długim czarnym lokom o błękitnym oddeniu, tak jak płatki kwiatu bratka. Miał on też liczne romanse z nimfami i kobietami śmiertelnymi.

Tak więc kochał on nimfę Dafne, córkę boga-rzeld Penejosa, w Tesalii. Miłość tę wzniedł w nim urażony Eros, którego rozgniewały kpiny Apollona. Apollon wyśmiewał bowiem Erosa, gdyż ten ćwiczył się w strzelaniu z luku (w rzeczywistości była to broń przede wszystkim Apollona). Nimfa była nieczuła na jego względy. Udekła w góry, a gdy bóg ją ścigał, w chwili gdy już ją doganiał, ubłagała swego ojca, aby ją tak przemienił, by mogła się wymknąć z uścisku boga. Ojdec jej zgodził się i przemienił ją w drzewo wawrzynu (po grecku: dafne), poświęcone Apollonowi.

Szczęśliwy był Apollon z nimfą Kyrene i spłodził z nią półboga, Aristajosa. Miał również romanse z muzami, których kult był związany z jego kultem: przypisuje mu się ojcostwo korybantów, demonów należących do orszaku Dionizosa, których miał spłodzić z Talią. Z Uranią miał spłodzić muzyków, Linosa i Orfeusza, których inni autorzy przypisują Ojagrosowi i muzie Kalliope. Wśród najbardziej znanych jego przygód miłosnych jest jedna, związana z narodzinami — Asklepiosa, w której padł on ofiarą niewierności Koronis. Podobne nieszczęście przydarzyło mu się z Marpessą, córką Euenosa. Apollon kochał się w tej młodej dziewczynie, lecz została ona porwana przez Idasa, syna Afareusa, w skrzydlatym rydwanie, który Idas dostał w darze od Posejdona. Zabrał on dziewczynę do Messeny. Tam Idas i Apollon stoczyli walkę, ale jeszcze raz Zeus rozdzielił walczących. Marpessa miała prawo wybrać tego z kochanków, którego woli. Powiadają, że wybrała śmiertelnika, gdyż obawiała się, że jeśliby poślubiła Apollona, zostałaby opuszczona na starość. Miłość do Kassandry, córki Priama, również nie była dla boga pomyślna. Apollon kochał się w Kassandrze i, aby ją uwieść, obiecał nauczyć ją sztuki wróżenia. Kas Sandra przyjęła nauki, ale gdy już dobrze opanowała sztukę, oparła mu się. Apollon zemścił się, odbierając jej dar wzbudzania wiary przepowiedniami. I dlatego nieszczęsna Kas san dra daremnie głosiła swe przepowiednie, choćby najbardziej pewne i tak nikt w nie nie wierzył.

Prawdopodobnie właśnie w tym okresie Apollon był kochankiem Hekabe, matki Kassandry i żony Priama, i miał z nią syna Troilosa. Uważano również, że w Kolofonie w Azji Apollon miał z wieszczką Manto syna, wieszczka Mopsosa. Wieszczek — Mopsos pokonał greckiego wieszczka -» Kalchasa w zawodach, które stoczyli oni po wojnie trojańskiej. Również w Azji miał

Apollon syna imieniem Miletos z kobietą zwaną nie- Flet występuje też jeszcze w mitach o Apollonie, w kiedy Aria, a niekiedy -* Akakallis lub Akakale. Ten historii o Marsjaszu. Marsjasz, satyr, syn Olymposa, Miletos założył później miasto Milet.    znalazł flet porzucony przez Atenę, która próbowała na

W Grecji uważano na ogół Apollona za kochanka nim grać, ale zaraz go odrzuciła, gdy zauważyła, do Ftyi, od której imienia pochodzi nazwa krainy w jakiego stopnia deformuje to jej usta i nadaje jej twarzy Tesalii, i z tego związku wymieniano troje dzieci:    nieprzyjemny grymas. Marsjasz, zauważywszy, że

Dorosa, Laodokosa i Polypojtesa, zabitych przez Ajto- muzyka, którą wydobywa z fletu, jest melodyjna, rzucił losa. Wreszcie z Rojo Apollon spłodził -* Aniosa, który Apollonowi wyzwanie twierdząc, że lepiej gra na panował na Delos.    ^    aulosie niż Apollon na lirze. Marsjasz został pokonany,

Ojcostwo Tenesa, który został zabity przez Achillesa a Apollon powiesił go na sośnie i obdarł ze skóry, na wyspie Tenedos, przypisywano raz Apollonowi, a    Bógmuzyki i poezji, Apollon, przedstawiany był jako

raz znowu Kyknosowi. Śmierć Tenesa wywołała ciąg przewodzący na Parnasie zabawom muz. Przepowied-zrządzeń Losów, które zakończyły się śmiercią samego nie jego na ogół byty wyrażane w formie wierszowanej i Achillesa.    uważano, że zsyła on natchnienie zarówno wróżbitom,

Apollon nie poprzestawał na miłości do kobiet, jak i poetom. Tę rolę inspiratora Apollon dzieli z — Kochał się też i w młodzieńcach. Najbardziej znanymi Dionizosem, ale natchnienie Apollona różni się od byli heros Hyakintos (Hiacynt) i Kyparissos, których natchnienia Dionizosa charakterem bardziej umiarko-śmierć, a raczej metamorfoza (pierwszy stał się lilią wanym.

złotogłowem lub hiacyntem, drugi przemienił się w Bóg wróżbiarstwa i muzyki, bóg pasterzy, którego cyprys) głęboko dotknęły boga.    głęboko łączą z roślinnością i z naturą jego romanse z

Opowiadają, że dwukrotnie Apollon przeszedł oso- nimfami i z młodzieńcami przemienionymi w kwiaty i bliwą próbę i musiał jako niewolnik służyć u śmiertel- drzewa, Apollon był też bogiem wojownikiem, zdolnych. Po raz pierwszy było to w następstwie spisku, nym - podobnie jak i jego siostra Artemida - wysłać z który Apollon zawiązał wraz z Posejdonem, Herą i dużej odległości za pomocą swego tuku i strzał śmierć Ateną w celu zakucia Zeusa w żelazne łańcuchy i szybką i łagodną. Bierze udział, wraz ze swą siostrą, w zawieszenia go w niebie (-* Ajgajon). Po niepowodze- izezi dzieci -* Niobe. by pomścić honor Latony. Aby niu tego spisku Apollon i Posejdon musieli pracować zmusić Agamemnona do oddania swemu kapłanowi dla króla Troi, Laomedonta. Mieli oni zbudować mury Chrysesowi, młodej, zatrzymanej branki Chryseidy; miasta. Lecz według niektórych wersji jedynie Posejdon Apollon zsyła na Greków zebranych pod Troją zarazę, pracował przy murze, podczas gdy Apollon pilnował która dziesiątkuje ich armię. Morduje również cyklo-trzody królewskiej na Idzie. Gdy skończył się okres pów, węża Pytona, giganta Tityosa, występuje w gigan-służby, Laomedont odmówił obu bogom umówionej tomachii po stronie olimpijczyków. W Iliadzie Apollon zapłaty. A gdy protestowali, zagroził im obcięciem uszu walczy po strome Trojan przeciwko Grekom; ochrania i sprzedaniem ich jako niewolników. Gdy Apollon on w walce Parysa i jego to interwencji, pośredniej lub znowu przybrał swą boską postać i odzyskał boską moc, bezpośredniej, przypisuje się śmierć Achillesa, zesłał na Troję zarazę, która spustoszyła kraj (-* Niektóre zwierzęta były szczególnie poświęcone Hesjone, -> Herakles).    '    Apollonowi: wilk, którego niekiedy składano mu w

Mit o Apollonie jako pasterzu ukazuje się jeszcze w ofierze a którego wizerunek często towarzyszy wizerun-historii o drugim doświadczeniu, które bóg wycierpiał, kowi Apollona na monetach; sarna lub lania, które Gdy syn Apollona, Asklepios, wykształcony w sztuce występują również w kulcie Artemidy; spośród ptaków lekarskiej przez centaura Chęjrona, poczynił takie łabędź, kania, sęp, kruk, z których lotu można odczytać postępy, że udawało mu się przywracać do życia . wróżby. Wreszcie spośród zwierząt morskich delfin, zmarłych, Zeus zabił go piorunem. Zraniło to głęboko którego nazwa przypomina Delfy, główne sanktuarium Apollona, który nie mogąc się zemścić na samym Apollona. Rośliną Apollona było szczególnie drzewo Zeusie, zabił swymi strzałami cyklopów, którzy wykuli laurowe. Pytia bowiem, podczas swych proroczych piorun. Zeus, aby ukarać Apollona, miał zamiar transów żuła właśnie liść laurowy, początkowo strącić go do Tartani, ale ponieważ wsta- Bardzo liczne są funkcje i symbole Apollona. Bada-wiła się za nim Latona, zgodził się karę złagodzić i niem ich zajmuje się raczej historia religii aniżeli nakazał, żeby Apollon służył przez rok jako niewolnik mitologia. W ten sposób właśnie Apollon stawał się u śmiertelnika. Apollon udał się więc do Tesalii do stopniowo bogiem religii orfickiej i z jego imieniem Feraj, do króla Admeta i służył u niego jako pasterz łączy się cały system na pół religijny, na pół moralny, wołów. Dzięki Apollonowi wszystkie krowy rodziły na obiecujący wiernym zbawienie i życie wieczne (-* raz po dwa cielęta i w ogóle w domu tym zapanował Zagreus -*■Orfeusz). Apollon uchodzi za ojca Pitagora-okres pomyślności (-* Alkestis).    sa, z którego imieniem związane są często pokrewne

Apollon ukazywał się również niekiedy jako pasterz nauki. Przedstawiano również Apollona (a zwłaszcza własnej trzody. Woły jego ukradł mały Hermes, będący Apollona Hyperborejskiego) jako panującego na jeszcze w pieluchach, który w ten sposób dał dowód Wyspach Szczęśliwych, które są rajem orfizmu i neopi-przedwczesnej dojrzałości swego umysłu. Apollon tagoreizmu. Dlatego też mity o Apollonie z taką odnalazł swój dobytek na górze Kyllene. Ale, jak uporczywością występują na murach bazyliki Porta opowiadają, mały Hermes wynalazł lirę i Apollon był Maggiore w Rzymie, jak również na wielu rzeźbionych tak oczarowany tym wynalazkiem, że zostawił Herme- sarkofagach rzymskich. Wreszcie August, pierwszy sowi na własność swoją trzodę w zamian za ten cesarz Rzymu, uznał Apollona za swego osobistego instrument. Gdy następnie Henn es wynalazł flet (au- protektora. Interwencji boga przypisywał August zwy-los), Apollon odkupił go od niego w zamian za złotą cięstwo morskie, które odniósł nad Antoniuszem i różdżkę („kaduceusz” Hermesa), a ponadto nauczył Kleopatrą pod Akcjura w 31 roku p. n. e., a wśród ludu Hermesa sztuki wróżenia.    powszechnie opowiadano, że Atia, matka Augusta,