50039 skanuj0107 (22)

c/cń autokontroli słuchowej przy użyciu magnetofonu opisali van Riper i Irwin (por. [164. 142—149]).

Ćwiczenia słuchu fonematycznego. Słuch fonematyczny należy do tych zagadnień, które w ostatnim czasie są szczególnie mocno akcentowane w interpretacji i usuwaniu wad wymowy. Równocześnie nic jest to zagadnienie wszechstronnie zbadane. Pod pojęciem słuchu fonematycznego rozumie się najczęściej umiejętność różnicowania dźwięków danego języka! Definicja ta nie obejmuje wszystkich problemów, jakie wiążą się z tym zagadnieniem. Niewątpliwie chodzi tu przede wszystkim o umiejętność percypowania cech fonologicznych, a więc akustycznych cech relewantnych dla danego języka. Z zagadnieniem słuchu fonematycznego wiąże się również umiejętność analizy i syntezy dźwiękowej wyrazów.

W niniejszym artykule zostaną wymienione jedynie podstawowe ćwiczenia, które mogą mieć zastosowanie w usuwaniu „mowy bezdźwięcznej*’. U dzieci, które nie potrafią w ogóle produkować dźwięcznych, wykorzystuje się metodykę warunkową — na podstawie umownych reakcji poznajemy, w jakim stopniu słuchowo różnicują one poszczególne spółgłoski. U pacjentów, którzy wymawiają wszystkie dźwięczne, ale mieszają je z bezdźwięcznymi. bądź wymawiają tylko niektóre dźwięczne, wykorzystuje się powtarzanie dźwięków-, sylab i wyrazów opozycyjnych. U tych pacjentów może być stosowane również odczytywanie tego samego materiału językowego. Oto najważniejsze sposoby ćwiczeń.

1)    Rozpoznanie dźwięku wśród innych, wymawianych przez logopedę, np. b wśród sk b dvmb rbm bpb\ instrukcja: jeśli usłyszysz b, podniesiesz rękę do góry. Zazwyczaj ćwiczenia tego typu prowadzi się przy zasłoniętych wargach.

2)    Rozpoznawanie sylaby wśród innych sylab o tej samej budów ie, np. ba wśród sa ka ba da va ma ra ba ma ba pa ba pa. Instrukcja jak poprzednio.

3)    Logopeda wymawia dwa dźwięki opozycyjne w zmodyfikowanej kolejności (nie na przemian), przy dźwięcznych pacjent wskazuje na krtań, np. ffv v v/v//v y v/itp. Należy sprawdzić, czy instrukcja została zrozumiana. W ten sposób sprawdza się większość par opozycyjnych tworzących korelację dźwięczności. Reakcje warunkowe mogą być różne.

4)    Identyczne ćwiczenia prowadzi się na sylabach otwartych.

5)    Podobne ćwiczenia na paronimach. Instrukcja: jeśli usłyszysz wyraz góra, podnieś rękę do góry, jeśli usłyszysz kura, nie podnoś. To samo ćwiczc-2."4

nic może być przeprowadzone w nieco innej postaci — wskazywanie na odpowiednie rysunki, których nazwy są wymieniane przez logopedę.

6)    Dobieranie rysunków, których nazwy' zaczynają się od określonego dźwięku, np. z, a następnie rysunków, których nazwy zaczynają się od dźwięku opozycyjnego (s).

7)    Wyszukiwanie wyrazów, które rozpoczynają się na określony dźwięk, następnie wyrazów zawierających w nagłosie dźwięk opozycyjny. Jeśli pacjent wymawia dźwięczne, zadanie to nagrywamy i dajemy do odsłuchania. Pacjent ocenia, czy prawidłowo wymienił wyrazy.

Ćwiczenia słuchu fonematycznego. wymienia w swoim podręczniku I. Styczek [175,176—177J. Niektóre ćwiczenia dotyczą pary p — />, można więc z pożytkiem wykorzystać je w usuwaniu „mowy bezdźwięcznej”.

Metody ćwiczeń    • »

Liczba metod reedukacyjnych dla poszczególnych spółgłosek może być bardzo duża. Obserwuje się wprost proporcjonalną zależność między ich liczbą a częstością zniekształceń danej ■ igło iki lub grupy spółgłosek. Poszczególne metody różnią się między sobą szeregiem istotnych cech. Powstaje w związku z tym problem racjonalnej klasyfikacji ćwiczeń artykulacyjnych. Znane są w tym zakresie różne podziały. Zagadnienie to wstępnie omówiłem w artykule pt. Klasyfikacja ćwiczeń artykulacyjnych [90]. Wyodrębniłem tam dwie wielkie grupy ćwiczeń: metody mechaniczne i fonetyczne. Stosowanie pierwszego rodzaju metod związane jest z wykorzystaniem ingerencji mechanicznej w trakcje produkowania dźwięku przy pomocy specjalnych sond artykulacyjnych, szpatulek itp. Punktem wyjścia metod fonetycznych jest jakiś dźwięk pomocniczy (wyjściowy), występujący w języku i prawidłowo wymawiany przez pacjenta, np. metoda c -».«. Podział ten, jakkolwiek z wielu względów zasadniczy, nie obejmuje wszystkich metod i wszystkich technik terapeutycznych stosowanych w likwidowaniu zniekształceń wymowy. Ponadto znaczną część stanowią metody kombinowane fonetyczno-mecha-nićzne, które przebiegają wg schematu: dźwięk wyjściowy -ł- ingerencja mechaniczna = dźwięk ćwiczony, np. t(a) + nacisk na przód języka = k(a). W ćwiczeniach „mowy bezdźwięcznej” zdecydowanie przeważają metody fonetyczne, jednakże technika udźwięczniania poszczególnych spółgłosek jest często odmienna. Tylko nieliczne sposoby odnoszą się w jednakowym stopniu do wszystkich realizacji nacechowanych fonemów korelacji dźwięczności. Od nich też rozpoczynam poniższy rejestr metod. W całym procesie

255