50239 P1190078

nologią starotestamentalną — podobnie jak w przypadku aniołów — indywidualizuje się oraz hierarchi-zuje diabły w hierarchię piekielną; mówimy więc o „książętach diabelskich” czy o „władcach piekieł” (jak Lucyfer i Belzebub) oraz o zwykłych, szeregowych diabłach, wykonujących swą żmudną, codzienną (a ściślej: conocną) służbę piekielną.

Postacie Lucyfera i Belzebuba są szczególnie interesujące dla religioznawcy i nader zawikłane. „Lucyfer" wywodzi się z łacińskiego Lucifer („niosący światło"). Było to więc pierwotnie męskie⁷⁰ bóstwo astralne, czczone w dawnej Arabii i Palestynie. Według starożytnych przekazów w Eluzie koło Gazy miał się urodzić w dniu 6 stycznia⁸⁰ z bogini-dzicwicy⁸¹ bóg Dusares („syn jednorodzony Pan”), czyli Lucifer — kochanek Wenus-gwiazdy wieczornej. Według św. Hieronima (Żywot Hilariosa, rozdz. 25) w Eluzie istniała świątynia Wenus, którą czczono tam ob Luci-ferum (ob = dla, z powodu). Nic tedy dziwnego, że wobec analogii dionizosowych (pamiętamy o tym, że diabeł chrześcijański był modelowany na ty)m koźlo-nogim i koźlorogim, kosmatym bóstwie) i lucyfero-wych panychis — Hieronim połączył tekst Izajasza⁸⁸ i Łukasza (X, 18) i stworzył z imienia Lucyfera nazwę

i* Bóstwa Jutrzenki były na ogół bóstwami żeńskimi, te A więc w dzień późniejszego święta Epifanii Jezusa; w dzień ten obchodzono również — powszechnie na całym Bilskim Wschodzie w II wieku n.e. — epifanię Dionizosa. Dało to asumpt pisarzowi Kościoła Justynowl do skarg na „diabelskie naśladownictwo chrześcijan"; rzecz oczywiście miała się odwrotnie: to chrześcijaństwo przejęło « stycznia Jako dzień swej Epifanii, w celu wyparcia poprzednich kultów.

łt Według W. Robertsona-Smitha, wybitnego badacza rellgli dawnego Bilskiego Orientu, była to bogini Allat <- Wenus, gwiazda wieczorna).

° U Izajasza (XIV. II) Lucyfer Jest szyderczym epitetem króla Babilonu.

dla diabla. Lucyfera długo czciły różne sekty chrześcijańskie, aż po „lucyferian” z XVII—XVIII wieku.

Jeśli zaś chodzi o Belzebuba, to wywodzi się on z kanaanejskiego bóstwa chtonicznego Baal-Alijana. Było to bóstwo podziemi, przede wszystkim źródeł, które z podziemi brały swój początek; Baal-zebul to „Pan podziemi i przepaści", epitet ugaryckiego Ali-jana**. Dopiero odkrycia w Ugarit rozstrzygnęły zastarzały problem znaczenia i genezy nazwy tego piekielnego wielmoży: Belzebub-Belzebul. Ta podwójna nazwa była bowiem przedmiotem długiej dyskusji, a sprzeczano się o to, czy Baal-zebub („pan much”) to jakieś bóstwo kanaanejskie ®\ czy też zamierzona, szydercza deformacja nazwy Baal-zebul. Znani komentatorzy Starego Testamentu, H. Strack i P. Biller-beck, sądzili, że połączenie Baal-zebub i Baal-zebul jest przypadkowe, przy czym uważali nazwę Baal--zebul za odpowiednik zwrotu „pan kultu bałwochwalczego” (dosłownie: „pan gnoju”, gdyż tak Żydzi nazywali obce kulty)^M. Teksty Nowego Testamentu uważają już Belzebuba za odpowiednik „szatana" ** — takim też pozostał po dziś.

Chrześcijańska wiara w diabła wywodzi się z satano-logii żydowskiej, przede wszystkim zaś z literatury apokryficznej i rabinistycznej, ta zaś z kolei z sata-nologii staroperskiej — wszystko podobnie jak w przypadku angelologii *⁷. Satanologia chrześcijańska ulegała również wiekowej ewolucji. Znaczny wkład

a Zob. R. Dussaud: La religlon des Ph<Sńłcł*n», Parts ism, s. 35Ł M 2 księga Królewska Z, 2, mówi o Belzebubie jako o bóstwie opiekuńczym filistyńskiego miasta Ekron.

si zob. Kommentar sum Neuen Testament aus Talmud und Mi-drasch, MUnctjeri 1922, t. I. s. HI I nast

es Zob. głównie Marek III, 23; por. teł Mateusz X, 2S. xn. H oraz Łukasz XI. 1*—IS.

tt t Langton: Suentlala ot Demonoiopg A Study ot Jewwh and Christian Doctrine. lis Oripln and Deuetopment, London IMS.

15?