50477 skanuj0059

122 Resocjalizacja przestępców seksualnych

4.2.3.2. Korygowanie wadliwych reakcji oraz nauka właściwych zachowań

Drugi zasadniczy kierunek oddziaływań resocjalizacyjnych, wypływając]! z założeń podejścia kognitywno-behawioralnego, czyli wyrównywanie) deficytów behawioralnych, stanowi uzupełnienie i pogłębienie oddzia-j ływań zgodnie z omówionym kierunkiem, polegającym na przywracaniu^ i pogłębianiu oceny swego złego postępowania. Można nawet powiedzieć, że rozróżnienie obu tych ujęć ma znaczenie jedynie teoretyczne, jako że* tylko przy tak analitycznym rozróżnieniu obu kierunków ukazać możnąj sedno, podstawowe zasady „gramatyki” organizacji współczesnych od-j działywań resocjalizacyjnych na przestępców seksualnych.

Podobny cel może spełniać wyróżnienie trzech kierunków pracy z przestępcami seksualnymi w ramach omawianego problemu, czyli korygowania wadliwych przyzwyczajeń seksualnych i naukę tzw. zręczności ułatwiających odpowiednie zachowanie (coping skills). Te trzy kierunki pracy to: (1) zmodyfikowane awersywne powtarzanie, (2) imaginatywna desensytyzacja, (3) zapobieganie nawrotowi przestępstwa.

Dwa pierwsze można uznać za egzemplifikację etapów rozwoju be-hawiorystycznego podejścia do resocjalizacji. Awersywne przetwarzanie opiera się na omawianych wcześniej schematach warunkowania, natomiast kierunek drugi, czyli „wyobrażeniowe odzmysłowienie” zawiera już typowo intelektualne elementy modyfikowania procesów emocjonalnych, czyli jest to już typowe podejście kognitywne. Trzeci zaś z wymienionych kierunków nastawiony jest wybitnie na utrwalenie nabytych w toku resocjalizacji nowych właściwości zachowania.

Zmodyfikowane awersywne powtarzanie

Kierunek ten nawiązuje do omawianego behawiorystycznego podejścia do psychokorekcji nieakceptowanych preferencji i zachowań seksualnych w ramach terapii awersywnej. W nowej, kognitywno-be-hawioralnej wersji podejście to nazywa się: zmodyfikowane awersywne powtarzanie (modified aversive behavioral rehearsal). Oddziaływania takie zastosowano po raz pierwszy wobec transwestytów, fetyszystów i ekshibicjonistów. Według opisu lana Wickramasekery (1980), ich przebieg wyglądał następująco: chcący zmienić seksualne nawyki pacjenci demonstrowali swe najbardziej typowe zachowania przed niewielkim audytorium, a następnie wysłuchiwali wielu krytycznych uwag ze strony oglądających. Taka analitycznie wyrażona krytyka ma blokować nieakceptowane przez społeczeństwo (i własne ego pacjenta) sposoby zachowania.

Przedstawiony powyżej sposób oddziaływania zmodyfikowali nieco i zastosowali do resocjalizacji pedofilów T. A. Smith i R. W Wolpe (1998). Przebieg zastosowanego przez tych behawiorystów zmodyfikowanego awer-sywnego powtarzania wyglądał następująco: poddającego się oddziaływaniom psychokorekcyjnym pedofila wprowadzono do pomieszczenia, w którym znajdowała się kukła dziecka przypominająca wiek, płeć i cechy urody preferowanej przez poddawanego zabiegom dewianta. Zadaniem pacjenta było pokazanie przy użyciu tej kukły typowych „igraszek”, jakie wyprawia z żywymi dziećmi. W pomieszczeniu tym znajdowała się kamera rejestrująca przebieg tych „igraszek” (o czym leczony pedofil został poinformowany). Film oglądany był zarówno przez poddawanego resocjalizacji pedofila, jego terapeutę, jak i osoby dla niego ważne, z których opinią się liczył. Film taki zwykle analizowany był kilkakrotnie, a uwagi i komentarze krytykujące owo zachowanie nagrywane zostawały po to, aby na kolejnych wideosesjach dorzucać do uwag i komentarzy poprzednich nowe krytyczne uwagi. Działania podobne stosowano również wobec gwałcicieli, przy czym - jeśli gwałty popełniane były na dorosłych kobietach, kukła przedstawiała preferowany przez poddawanego resocjalizacji gwałciciela typ urody kobiecej.

Opisane powyżej oddziaływania mają znacznie poszerzyć samoocenę przestępcy seksualnego, uruchomić w nim tak potrzebny proces autokon-troli impulsów seksualnych oraz przede wszystkim wyrobić mechanizm własnej, nietendencyjnej oceny popełnianych, karygodnych czynów!

Imaginatywna desensytyzacja

Jest to językowa kalka angielskiego {imaginatwe desensitizatioń), powszechnie używanego w terapii behawioralnej terminu, który po polsku powinien brzmieć „wyobrażeniowe odzmysłowienie”. Nacisk tej strategii postępowania psychokorekcyjnego polega na wyobrażeniowym, dziejącym się w sferze fantazji osłabieniu siły działania jako bodźca seksualnego niewłaściwego obiektu, czyli dziecka, a także karygodnego sposobu wyrażania popędów seksualnych i stosowania przemocy w celu ich zaspokojenia.

Imaginatywna desensytyzacja może być uważana za podstawę podejścia kognitywno-behawioralnego i stanowić tym samym najbardziej rozległy obszar zagadnień, który najogólniej można podzielić na dwa podstawowe problemy: (1) dokładne poznanie i skorygowanie treści fantazji