51533 Zdjęcie1236 (4)

etanowa ewolucja Heglowskiej IM wydawała sic «^|f‘ pmkncalną granicą dynamizmu. Czy Idtallsn P® progu nie che* dotrzeł do ndni problemów Bfojiw av tei nett] jut do tego oudnlcto niezdolny? Fik* tem jest, żo itracił on wszelki kontakt u współ* 1'H'siiii nauki), io współczesne problemy niukowe nie mają do niego dostępu, te, na koniec, ciągle odnawia on I podtrzymuje plątaniem, średniowieczny realizm, kantyara I flchteanlzin, Jak gdyby od czasów ich ob-wieszczeniu po raz pierwszy nie się nie zdarzyło, Jak gdyby nosze tycie umysłowe było takie same Jak sto, tysiąc czy nawet dwa tysiące lat temu.

Jest wszakże Jasne, ie niepodobna zaakceptował naturalistycznego poglądu na świat bez pogwałcenia większości naszych najwyższych sprawdzianów ważności intelektualnej, moralnej, estetycznej - sp_nw. dzlanów, które zostały osiągnięte po wielu stuleciach działalności twórczej i krytycznej kosztem niezliczonych wysiłków 1 poświęceń- Niepodobna oddał się do-browolnle I świadomie we władzą doktryny, która w świetle krytyki teoretycznej okazuje się beznadziej, nie sprzeczna wewnętrznie; nie możemy dobrowolnie i świadomie przystał na kierowanie się w życiu moralnym poglądem, który swobodną twórczość uznaje za psychologiczną iluzją 1 głosi niemożliwość wniesienia do świata czegokolwiek, co już nie byłoby w nim potencjalnie zawarte; nic możemy zgodził się na interpretacją naszego życia estetycznego, która wl-dzi w nim jedynie zabawą. Nade wszystko, nie może-my świadomie zgodził sią na traktownie naszych najwyższych sprawdzianów jako tylko produktów ubocznych ewolucji przyrodniczej, narządzi adaptacji szczególnego gatunku istot żywych do ich otoczenia naturalnego - narządzi, których jedyna ważność obiektywna pochodzi z powodzenia te) adaptacji; nie możemy - mimo całej realistycznej argumentacji - zgodził się na to, byśmy byli jedynie pozbawionymi znaczenia i przemijającymi fragmentami całości, która nieskończenie transcendentalna wobec nas, pozostaje niemal nietknięta przez nasze istnienie, absolutnie obojętna wobec naszych roszczeń i absolutnie medo-

‘ ^,pl'^{a dl}f “W wnrloiclowftń, Moglibyśmy,«_r«.

fli przyuczać |||i do zadowalania i|q nalurnll/.-^mwn» ^Mc nowe sprawdziany I ograniczając na* ixe aspiracje, upominając o ogólnych problemach ty* di i wiedzy w Imlc* licznych I różnorodnych próbie* mów szczegółowych, z jakimi mamy do czynienia ni każdym kroku naszej osobistej i społecznej aktywności. Takie postępowanie odpowiadałoby temu, co Pu* cal zalecał jako środek przeciwko religijnemu zwątpieniu, radząc wątpiącemu naśladować drobiazgowo obrządy i modlitwy Kościoła zamiast podejmować ja* klekolwiek podstawowe problemy dogmatyczne lub moralne. Moglibyśmy również, za przykładem Jamesa, przyjąć na wiarą jakąkolwiek doktryną, jaka byłaby potrzebna na nasz indywidualny użytek dla zaradzenia niedostatkom naturalizmu, czyli postawą zadziwiająco podobną do postawy robotnika, który - niezadowolony ze swej codziennej pracy - oddaje sią przy Jej wykonywaniu snom na jawie, zamiast starać sią wyuczyć bardziej zajmującego zawodu.

Jakkolwiek niewystarczająca, nie dość konkretna i żywotna, jest idealistyczna filozofia, ma ona z pewnością tą zasługą, że jest nieustającym protestem przeciwko tym dwóm skrajnościom: bezsilnego pesymizmu i zadowolonego z siebie fllisterstwa, do jakich prowadzi naturalistyczny pogląd na świat. Slaby, bezsilny i bezowocny w zetknięciu z problemami rzeczywistego życia, Idealizm zachowuje jednak pewne ślady swego dawnego znaczenia w abstrakcyjnej dziedzinie najwyższych sprawdzianów teoretycznych i praktycznych, co tłumaczy jego wciąż jeszcze trwającą siłą przyciągania tych wszystkich, którzy, zdając sobie sprawą z żywotności naturalizmu na polu badań szczegółowych i nie chcąc zatruwać samych siebie wiarą pozbawioną rozumowego usprawiedliwienia, odmawiają nadal wyrzeczenia sią tych nspiracji, których wyrazem była filozofia grecka i średniowieczna, i rozpaczliwie trzymają sią wszystkiego, co we współczesnej abstrakcji filozoficznej stanowi pozostałość dawnych wartości. Taka jest lub raczej była jeszcze przed niewielu * loty panująca sytuacja w naszym życiu umysłowym.

215