52300 P1190051 (3)

52 ARCHEOLOGIA POLSKI WCZ!S»OS*IDNIO*IECZN[J

gramów badawczych- Wyjątkiem są niewielkie pod względem zakresu, lecz istotne naukowo ostatnie badania wczesnośredniowiecznego Zawichostu (por rozdz. 10).

Na wschodnich rubieżach regionu - między Lublinem, Chełmem i Przemysłem - prowadzone są w sposób ciągły niewielkie co do zasięgu prace badawcze. Spośród ciekawszych wymienić należy prace nad materiałami Z Chod-Uka - zwieńczone ostatnio publikacją książkową (S. Hoczyk-Słwkowa 2004). smtSa nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym północno-wschodniej Małopolski, śrdą osadniczą i parafialną archidiakonatu lubelskiego, czy też najnowsze pace i odkrycia na terenie miasta Chełma (por. rozdz. 10). Pizedmiotem pac weryfikacyjnych jest oscumb kamienna wieża w Stołpiu (por. rozdz. 11). Sie do knńea rozpoznanym, a tym samym nadal przyszłościowym obiektem badań poorany Przemyśl - czołowy ośrodek piastowski na południowo-wschodniej rubieży państwa (por. rozdz. 10). Małopolska zajmuje też kluczową pozycję w zakresie stanu rozpoznania wczesnośredniowiecznego obrządku pogrzebowego. a to za sprawą pionierskich studiów Heleny ZoO-Adamikowej. To właśnie cmentarzyska tego regionu stały się poligonem pogłębionych analiz, realizowanych na szerszym de porównawczym ziem polskich i krajów Europy Środkowo-Wschodniej.

W przypadku Śląska, problemów badawczych jest wiele. Ich źródłem jest, z jednej strony, niezmierzony potencjał odkrytych niekiedy już w odległej przeszłości stanowisk archeologicznych, które sytuują się w przekroju chronologicznym całego wczesnego średniowiecza, z drugiej zaś brak ich publikacji żródfcrwych. W regionie rym już od XIX w. nakładały aę na siebie wyniki prac wielu generacji badaczy, zarówno polskich, jak i niemieckich. Spośród ponad 1900 zinwentaryzowanych stanowisk — co na de innych regionów kraju jest firzhą olbrzymią — ponad dwie trzecie zidentyfikowano i przebadano przed 1945 r Ich liczba wzrastała lawinowo, zwłaszcza w okresie badań milenijnych, a przecież pace terenowe są nadal kontynuowane. Imponująca jest tematyka badań: obejmuje ośrodki wczesnomiejskie, grody kasztelańskie, osady otwarte, stanowiska okresu wczesnosłowiańskiego, wielkie obiekty kultowe (np. zespół SężańskO, cmentarzyska rzędowe, kurhanowe i wiele innych. I choć powstało sporo monografii, przede wszystkim głównych ośrodków regionu, wiele pytań, np. dotyczących roił Niemczy Śląskiej, czy roli Czechów w kształtowaniu się oblicza kulturowego regionu, pozostaje bez odpowiedzi. Brak też czytelnej w skali regionu strategii, która pozwalałaby tak liczne materiały, zarówno dawniejsze, jak i z okresu powojennego, udostępnić zainteresowanym poprzez odpowiednie publikacje

Ze względu na rozmaitość problematyki badawczej archeologia Polski wczesnośredniowiecznej jest i zapewne pozostanie .archeologią regionów’. Ale nie można zapominać, ze w tym przedmiocie specjalizacji mieści się wiele zagadnień ponadregionalnych (np. początki chrześcijaństwa, ośrodki kultu religijnego, początki miast I państwa polskiego), a zatem wymagających współ-

ARCHEOLOGIA POLSKI WCZESNOŚREDNIOWIECZNEJ.

Bfetałania badaczy z różnych ośrodków. Alternatywą Jest bowiem pogłębiający się stan nierównowagi w zaawansowaniu badań, co już dzisiaj ilustruje choćby Bad stanu rozpoznania chronologii grodzisk w Widkopofeoe na de innych nów kraju. Tworzenie grup badawczych o zasięgu imenegjonalnym może Tmieć pozytywny wpływ na rozwój całej dyscypliny.

W kontekście poruszanych kwestii warto podkreślić interdyscyplinarność {badań archeologicznych. Chodzi nie tylko o oczywisty fakt, że w badaniach jsnego średniowiecza mają wymierny udział przedstawiacie nauk współ-jących. ale również o tę okoliczność, że na widu stanowiskach występują nie tylko struktury z wczesnego średniowiecza, ale również z okresów pojących oraz późniejszych. Nakłada to na badających obowiązek równanego traktowania źródeł z różnych okresów chronologicznych, a tym samym .wymusza’ kompletowanie ekip, w których miejsce znajdą nie tylko Stwiciele nauk współdziałających, ale i specjaliści od innych epok. W tym {sensie zbliżamy się do szerszego pojmowania dyscypliny, laótej podstawą są nie tyle określone klasy obiektów, takie jak osada, cmentarzysko czy najstarsze fazy ośrodka miejskiego, ile interdyscyplinarne badania terytorium, na którym się one znajdują, w perspektywach synchronicznej i diachronicznej. Takie podejście, charakterystyczne zwłaszcza dla przodujących krajów europejskich, jest

0    tyle uzasadnione, że najczęściej to, co nas interesuje bezpośrednio, nie stanowi Hmzolowanej w czasie i przestrzeni całości, lecz element strukturalny osadnictwa podlegającego wraz ze swym przyrodniczym kontekstem nieustannym Hłynamiczm n i zmianom w czasie. Dotyczy to w równym stopniu przemian środowiska naturalnego wskutek celowej działalności człowieka, jak i wzorców HjSadnictwa w długiej perspektywie czasowej. Ilustracją tej opinii może być

przykład wiejskiego cmentarzyska przykościelnego w Kleczanowie, funkcjonującego nieprzerwanie, jak wykazały ostatnie badania, w okresie od XUł do XDC w„ w bezpośredniej relacji z osadą i położonym na jej terenie kościołem parafialnym (por. rozdz. 12). W takich przypadkach żadne formalne procedury

1    cezury chronologiczne nie znajdują bezpośredniego zastosowania. Życie wiejskich ośrodków osadniczych wyznaczał bowiem odmienny od miejskiego rytm upływu czasu. Uzasadniana zatem wydaje się opinia, że w wielu przepadkach nie tyle faza wczesnośredniowieczna, co potencjał osadniczy oraz środowisko naturalne danego ośrodka wyznaczają granice, a zarazem przestrzeń zainteresowań naszej specjalizacji.

| Na możliwościach dalszych badań i interpretacji obiektów wczesnośrednio-fcwiecznych ciąży też fakt, że materiał i kontekst archeologiczny wielu z nich tylko w -ograniczonym stopniu podlegają obserwacji. Pewien wpływ, choć - jak wykazuje dotychczasowa praktyka - raczej niewielki, wywierają też współczesne (Orientacje metodologiczne. Wreszcie sama materia archeologiczna będąca przedmiotem badań jest niekiedy tak skomplikowana, że z trudem poddaje się rygorom badania naukowego. Tezę tę ilustrują przykłady zamieszczone w kolejnych rozdziałach niniejszej publikacji.