53001 Zdjęcie0219 (4)

Marek Kujawa

Układ płciowy żeński

22.1.

Wstęp

U kład płciowy żeński składa się z wewnętrznych i zewnętrznych narządów płciowych. Do narządów płciowych wewnętrznych należą: jajniki, jajowody, macica i pochwa. Zewnętrzne narządy płciowe stanowią: wargi sromowe większe i mniejsze, łechtaczka oraz przedsionek pochwy wraz z otwierającymi się do niego gruczołami.

Gruczoł mlekowy, osiągający pełny rozwój morfologiczny jedynie u dojrzałych płciowo kobiet będących w ciąży, podlega wpływom żeńskich hormonów płciowych. Z tego względu zaliczany jest również do żeńskiego układu płciowego i został opisany w tym rozdziale. Funkcjonalne znaczenie gruczołu mlekowego wyrażone jest najpełniej po zakończeniu ciąży i związane jest z rozpoczęciem karmienia potomstwa.

Najważniejszymi funkcjami układu płciowego żeńskiego są: wytwarzanie i uwalnianie komórek płciowych oraz wytwarzanie i wydzielanie hormonów. Jest on również miejscem, w którym dochodzi do zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik oraz do rozwoju nowego organizmu. Układ ten stwarza także warunki umożliwiające odbycie prawidłowego porodu.

U dojrzałych płciowo kobiet w układzie rozrodczym zachodzą cyklicznie powtarzające się zmiany budowy i funkcji jego poszczególnych odcinków. Zmiany te nazywane cyklem płciowym, są szczególnie dobrze wyrażone w jajnikach i macicy (głównie w jej błonie śluzowej), a także w jajowodach i w pochwie (przede wszystkim w nabłonku wyścielającym ten narząd od strony jego światła).

Wspomniane powyżej zmiany budowy i funkcji są uzależnione głównie od wpływów ośrodkowego układu nerwowego oraz gruczołów wydzielania wewnętrznego. Szczególne znaczenie ma prawidłowe działanie osi: kora mózgu - podwzgórze - przysadka - jajniki. Ten ogólnie akceptowany model kontrolujący przebieg cyklu płciowego uległ w ostatnim czasie znacznej komplikacji. Przyczyniło się do tego poznanie zjawiska parakrynii i autokrynii oraz opisanie substancji działających głównie miejscowo. Mogą one wpływać modyfikująco na odpowiedź komórek na działanie hormonów, w tym również hormonów biorących udział w kontroli przebiegu cyklu płciowego. Dla substancji tych stosowane są różne nazwy: cybeminy, chemitery, czynniki regulacyjne lub wzrostowe.

W okresie poprzedzającym dojrzałość płciową, a także w czasie przskwitania, jak również w czasie ciąży, w budowie i funkcji żeńskiego układu płciowego występują wyraźne zmiany w stosunku do okresu pełnej dojrzałości płciowej.

Zaburzenia budowy i funkcji poszczególnych narządów wchodzących w skład żeńskiego układu płciowego, mogące wystąpić w każdym z wymienionych wyżej okresów życia kobiety, mają niekiedy liczące się aspekty praktyczne. Schorzeniami żeńskiego układu płciowego zajmują się liczne dziedziny kliniczne. Należą do nich przede wszystkim: ginekologio, położnictwo, endokrynologia, a także onkologia.

22.2.

Narządy płciowe wewnętrzne

22.2.1.

Jajnik

Jajnik (ouarlum) jest parzystym narządem położonym'wewnątrzotrzewnowe. Przedni brzeg jajnika, czyli wnęka (hilus ooarii) — miejsce, przez które wchodzą i wychodzą naczynia i nerwy — poprzez krezkę (mesooarlum) przymocowany jest do więzadła szerokiego macicy (ligamentum latum uren).

Powierzchnia jajnika pokryta jest jednowarstwowym nabłonkiem powierzchniowym (e pi t helium superfidale), którego komórki u osobnika młodego mają kształt sześcienny łub walcowaty. W wieku późniejszym'komórki te mogą ulec spłaszczeniu i stać się nabłonkiem płaskim. Należy zwrócić uwagę, źc nabłonek ten nazywany jest niekiedy nieprawidłowo nabłonkiem płciowym, chociaż nie jest on związany z powstawaniem pierwotnych komórek płciowych (zagadnienie to zostało nieco dokładniej omówione w dalszej części niniejszego rozdziału, dotyczącej rozwoju żeńskiego układu płciowego).

Nabłonek powierzchniowy jajnika spoczywa na cienkiej blaszce podstawnej (lamina basalis) (ryc. 22-1). Pod nią leży warstwa tkanki łącznej zbitej nazywana błoną białawą jajnika {ttmlca albuglnea ouarit). Występuje w niej znaczna liczba gęsto ułożonych włókien kolagenowych i stosunkowo niewiele elementów komórkowych. Charakterystyczną cechą błony białawej jajnika jest brak naczyń krwionośnych.

749