54356 S5000275

Wiadomości Archeologiczne, T. XL1I, 1977, z. 1

JAN DĄBROWSKI

ARCHEOLOGICZNE ASPEKTY BADANIA POCZĄTKÓW ZAWODÓW

APXEOJIOrMHECKME ACHEKTfcl MCCJIEflOBAHMH HAHAJIA B03HHKH0BEH14H nPO<t>BCCMtt ARCHAEOLOGICAL ASPECTS IN INYESTIGATIONS OF THE ORIGIN OF PROFESSIONS

Niniejszy artykuł stanowi próbę interpretacji niektórych materiałów zabytkowych przy wykorzystaniu dotychczasowych ustaleń socjologii i etnologii w zakresie problemu powstawania zawodów. Zagadnienie to należy do bardzo skomplikowanych już choćby ze względu na nieostrość podstawowego pojęcia, a także na fakt mnogości mechanizmów, powodujących wytwarzanie się różnych zajęć wyspecjalizowanych oraz form przejawiania się takich specjalizacji. Literaturę zagadnienia stanowi wiele publikacji różnych specjalności, często niestety niedostępnych w naszych księgozbiorach (zwłaszcza publikacje amerykańskie). Zresztą czas socjologicznych uogólnień dla pradziejów ziem polskich jeszcze nie nadszedł — zbyt zaniedbany jest tu odcinek studiów szczegółowych, a także opracowanie lub przejęcie już ustalonych metod współpracy wchodzących w grę dyscyplin naukowych¹.

Z literatury, dotyczącej omawianych tu problemów w odniesieniu do konkretnych kultur występujących na naszych ziemiach, korzystać trzeba z największą ostrożnością. W zasadzie są to niemal bez wyjątku próby rzutowania z góry powziętej koncepcji na materiał zabytkowy, ilustrowane powoływaniem się na wyrwane z kontekstu fakty archeologiczne i etnograficzne. Do wyjątków należą próby stosowania metod i ustaleń demografii, socjologii czy ekononomii, a nawet stosowanie właściwej dla badania danych zjawisk terminologii. W efekcie nieliczne próby ujęć całościowych stanowią w istocie pozornie spójne zbiory hipotez o nieznanym stopniu prawdopodobieństwa, a często i o nieodgadnionym znaczeniu. Powoduje to m.in., że przedkładany tu Czytelnikowi szkic traktować należy jako dyskusyjną próbę opracowania niektórych sposobów badania pradziejowych procesów społecznych, zastosowaną do konkretnego problemu.

Ten stan rzeczy narzuca także konieczność określonego układu artykułu, który rozpoczyna się krótkim omówieniem szeregu definicji i pojęć, a także przyjętych założeń i proponowanych kryteriów wykrywania procesów, istotnych dla danego tematu. Dopiero później podano próby egzemplifikacji, przeprowadzone dla dwóch zawodów: metalurga, omawianego od lat dziesiątków i kołodzieja, który w literaturze fachowej w odniesieniu do badanych społeczeństw jest notorycznie pomijany. Niewątpliwie i ten układ ma wiele wad; jedną z głównych jest to, iż siłą rzeczy część omawiająca podstawy teoretyczne pracy musi być bardzo skomprymowana i nie może uwzględniać całej złożoności problemu. Celem autora nie jest jednak stworzenie kolejnego opasłego tomu, omawiającego poglądy różnych dyscyplin naukowych, szkół i badaczy na omawiane tu pojęcia. Są one tu dyskutowane tylko w tym zakresie, jaki wydaje się niezbędny dla możliwie jednoznacznego zreferowania omawianych problemów. Celem tych uwag jest bowiem zaproponowanie pewnych sposobów działania oraz niektó-

9

1

Por. np. E. MacWhite: On the Interpretation of Archaeological Evidence in Hlslorical and Sooiological Terms, „American Anthropologist” Vol. 58, 1958, s. 3 i n. oraz B. Stjernąuist:    Archaeological Analysis of

Prehistorie Society, Lund 1971, s. 8 i n.