54553 S5001360 (2)

bardzo potrzebują. Dopiero potem można poprowadzić je w stronę doświadczy odmiennych — spokojnych i cichych form aktywności wywołujących uczucia opiekun, cze. ^ większym lub mniejszym stopniu udaje się to osiągnąć pod koniec zajęć, kiedy dzieci czują się zaspokojone i wyczerpane. Dorośli także bywają wówczas wyczerpani ale szansa poznania dziecka w sposób pozawerbalny oraz zmiana, jakiej dziecko ulega! przechodząc od niekontrolowanej żywiołowości do nastroju spokoju i rozluźnienia, przynosi im wiek satysfakcji.

Odwrotną sytuację zaobserwowano w grupie dzieci w wieku przedszkolnym, których partnerami były opiekunki. Dzieci były uszczęśliwione, kiedy się je obejmowało i kołysało i w żaden sposób nie próbowały zainicjować nowego ćwiczenia. Na różne sposoby zachęcano je, żeby przejęły inicjatywę — na przykład sadzając je na plecach leżącej opiekunki, lub namawiając do przeczołgania się pod nią, gdy stała na czworakach. Dzieciom tym trzeba było pomóc, aby nabrały pewności siebie, wystarczającej do udziału w zabawie, żeby odkryły w sobie siłę i energię oraz żeby zaczęły same inicjować kolejne ćwiczenia. Zajęło to kilka tygodni i zostało osiągnięte w znacznym stopniu dzięki rozwijaniu swobodnego przepływu ruchu.

Niektórym dzieciom potrzebne jest „zbliżenie się” do swoich uczuć i swojej

wrażliwości, inne powinny doświadczyć własnej siły i mocy.

Obserwowanie dzieci

• Grupa dzieci

Pracując z grupą dzieci, nauczyciel musi właściwie ją „odczytać”. Regułą jest, że opuszczając salę lekcyjną wraz z jej wszystkimi ograniczeniami, dzieci są pełne energii, a ruch, jakiego oczekują jest szybki, energiczny i o swobodnym przepływie. Energię tę nauczyciel może spożytkować na wiele sposobów. Większość małych dzieci lubi szybkość, siłę i swobodny ruch, chociaż cechy te uwidoczniają się może bardziej u chłopców niż u dziewczynek. Program lekcji ruchu dla dzieci zostanie szerzej omówiony w rozdziale piątym.

Planując lekcję, nauczyciel powinien na podstawie obserwacji ustalić, czego dzieci potrzebują doświadczyć. Powinien też ocenić, w jaki sposób dzieci będą mogły rozszerzyć zakres swojego ruchu. Może to być wzmacnianie świadomości własnego ciała i wzmacnianie świadomości przestrzeni. Niektórym dzieciom rozwijanie nowych form ruchu nie przychodzi łatwo — chodzi tu na przykład o ruch wymagający wrażliwości i delikatności, powolności, koncentracji i umiejętności „wsłuchania” się w to, co dzieje się w jego ciele. Doświadczanie różnorodnych form ruchu przynosi dzieciom poczucie satysfakcji i dlatego nauczyciel powinien starać się równoważyć przeciwstawne typy ruchu, nawet jeżeli na początku okaże się to niemożliwe.

Czasem, zamiast przeprowadzać lekcję odpowiadającą potrzebom większości dzieci w klasie, nauczyciel może się zdecydować na taki dobór ćwiczeń, który zaspokoi potrzeby tylko jednego dziecka. Dziecko to może bowiem przeszkadzać w prowadzeniu zajęć lub być zbyt nieśmiałe, aby normalnie uczestniczyć w lekcji.

Wytrawny obserwator będzie umiał podchwycić niektóre pomysły innych uczestników zajęć. Dzieci widząc, że ich wysiłki zostały zauważone, zaczynają lepiej pracować, a nawet wykazują inwencję w rozwijaniu pomysłów nauczyciela. Gdy jest on w stanie dostatecznie szybko podchwycić wszelkie nowe i wartościowe pomysły, znaczna część lekcji ruchowej może być zaprogramowana na podstawie tego, co odkryją same dzieci. One także bardzo skorzystają wypróbowując różne formy ruchu zaobserwowane u swoich partnerów i ucząc się od siebie nawzajem.

•    Niemowlęta

Najwcześniejsze ruchy dziecka można opisać jako globalne — wszystkie części jego ciała poruszają się energicznie i przypadkowo. Jego nogi kopią mocno i szybko, a ponieważ staw kolanowy jest stawem „zawiasowym”, kopanie jest ruchem ukierunkowanym. Uchwyt, jakim niemowlę łapie palec dorosłego, bywa tak silny, że ciągnąc za obie ręce dziecka można je nawet unieść w górę. Najlepiej to robić, gdy niemowlę wykształci już w sobie umiejętność panowania nad ruchami głowy. W ruchach rąk i palców niemowlęcia zaobserwować można także delikatność, na przykład gdy ostrożnie przekłada zabawkę z ręki do ręki. Ostrożność, obok delikatności, oznacza również skrępowany przepływ i przedłużenie ruchu w czasie. Tym delikatnym i ostrożnym ruchom towarzyszy zwykle ukierunkowane i skupione spojrzenie. Ukierunkowanie ruchu niemowlęcia widoczne jest zwłaszcza w ruchach gałek ocznych. Dlatego należy mu dostarczać wszelkich możliwych bodźców skłaniających do koncentracji uwagi i wzroku na przedmiocie. Z początku próby sięgania w stronę przedmiotów są niekontrolowane, lecz stopniowo niemowlę uczy się wykonywać ukierunkowane ruchy, usiłując chwytać przedmioty rączkami.

Kiedy niemowlę próbuje przeturlać się z boku na bok, jego ruch jest elastyczny i wielokierunkowy. Jedna część ciała inicjuje obrót, a reszta za nią podąża. Ciało niemowlęcia zachowuje się elastycznie również wówczas, gdy dziecko skręca się pod wpływem bólu — skręcanie to jest mieszaniną elastyczności i siły, która powoduje kontmapięcie w jego ciele. Dziecko demonstruje siłę również wtedy, gdy położone twarzą w dół podnosi głowę, a w końcu zaczyna też odpychać się od podłoża. Siłę można obserwować we wszystkich ruchach skierowanych przeciwko grawitacji.

Świadomość ciała można obserwować, kiedy niemowlę bawi się swoimi rękami i stopami. Przez łaskotanie, poklepywanie, głaskanie i pocieranie można dostarczać dziecku doznań związanych z jego ciałem. Początkowo niemowlę zwraca uwagę tylko na te części ciała, które może bez trudu zobaczyć.

•    Małe dzieci

Większość małych dzieci lubi szybki, żywy i energiczny ruch. Z przyjemnością powtarzają one wielokrotnie wszelkie ruchy, a wiele z nich żywo reaguje na muzykę i lubi ruch rytmiczny. Małe dzieci poruszają się spontanicznie i rzadko wykazują oznaki zmęczenia czy wyczerpania. Dzięki energii i entuzjazmowi dzieci wnoszą duże ożywienie podczas zajęć z młodzieżą i dorosłymi.

77