56547 skanuj0026 (88)

56 Crupa wlórna

/.iia/iiect:i i , I93'l, Tl w MelliocJ of 'iocioloyy, l arar an<J Kinchan Im:., New York.

Znaniecki l\, 198S, Wstęp do socjologii, PWN, Warszawa.

Grupa wlórna, późniejsza w doświadczeniu społecznym jednostki od grupy pierwotnej, diaraktcryzuje się wyraźniej zarysowanymi i wyspecjalizowanymi celami, większą racjonalnością i sformalizowaniem życia grupowego, na ogól większą liczebnością, występowaniem kontaktów pośrednich o charakterze r/.cczowym. Przedsiębiorstwo, zrzeszenie, armia stanowią przykłady grup tego typu. (M.P.)

Zob. grupa pierwotna, typologia grup społecznych jako problem.

Grupowe myślenie (ang. groitplliink), specyficzne właściwości procesu podejmo-svania decyzji przez, grupę społeczną. Szczególną uwagę poświęca się badaniu tych procesów zachodzących w grupie, które prowadzą do wypracowania decyzji błędnych. Zauważono, że niejednokrotnie postanowienia podejmowane grupowo, przez rozmaite zespoły, komisje itp., są mniej korzystne, niż gdyby decyzje podejmowane były prz.cz indywidualnych członków tych grup. Formułując problem bardziej dosadnie, chodzi tu o wyjaśnienie, jak to się dzieje, że grupa złożona ż mądrych ludzi podejmuje nieracjonalne decyzje. Irving L. Janis wskazuje na 'zakłócenia obiegu informacji w grupie, które mogą prowadzić do podejmowania niewłaściwych decyzji. Zakłócenia te polegają m.in. na: zawężeniu liczby alternatywnych rozwiązań branych pod uwagę przez grupę, lekceważeniu rozwiązań, które początkowo zostały ocenione negatywnie, zwracaniu uwagi na informacje i fakty podtrzymujące przyjęty kierunek działania, a pomijaniu niezgodnych z akceptowaną linią działania, nieuwzględnianiu możliwych zakłóceń w realizacji planu.

Wystąpienie tego typu zakłóceń informacyjnych zależy od stopnia spoistości grupy (im wyższa spoistość, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia zakłóceń) oraz od stopnia konformizmu wobec norm grupowych. Warto zauważyć, że wskazane przez I.L. Janisa czynniki - spoistość oraz konformizm - są w znacznym stopniu tożsame; cechą spoistości grupy jest wysoki konformizm wobec norm, jak i odwrotnie-konformizm doprowadza do spoistości. Niebezpieczeństwo myślenia grupowego pojawia się, gdy w grupie ukształtują się normy chroniące jedność grupy. W ich wyniku zaczyna działać autoccnzura (Jednostka pomniejsza znaczenie własnych wątpliwości i kontrargumentów), wyłaniają się jednostki odgrywające rolę „stróżów poprawnego myślenia" (nie dopuszczają do dopływu niepomyślnych informacji), wytwarza się w grupie iluzja jednomyślności i wszechmocy, grupa ignoruje etyczne konsekwencje swoich decyzji. Obrona przed wystąpieniem syndromu myślenia grupowego polega głównie na świadomym przeciwdziałaniu poszukiwania przez grupę zgodności.

Niektóre cechy myślenia grupowego charakterystyczne są także dla większych zbiorowości społecznych, zwłaszcza dla tłumu. Dlatego wydaje się, że pojęcie to powinno być stosowane w szerszym zakresie, nie tylko w odniesieniu do procesów zachodzących w małych grupach. Wiele prawidłowości sformułowanych przez klasyków tzw. psychologii tłumu wykazuje znaczny stopień zbieżności z wynikami badań l.L. Janisa. Ponadto warto zauważyć, że wpływ grupy na podejmowane decyzje może być także pozytywny. Obecność innych członków grupy wpływa niejednokrotnie inspirująco na aktywność (w tym aktywność poznawczą) poszczególnych członków. Świadczy o tym zjawisko facylitacji. Wzajemne pobudzanie się w kierunku poszukiwania nowych rozwiązań jakiegoś problemu uwidacznia się w przypadku jednej z technik heurystycznych, jaką jest tzw. burza mózgów. (A.S.)

Zob. autentyczność w życiu społecznym, burza mózgów, facylilacja.

Literatura:

Domachowłki W., Kowalik S., Miluska J., 19(54, Z zagadnień psychologii społecznej, PWN, Warszawa.

Janis I.L., 1992, Uogólnienia dotyczące grupowego myślenia (w:) Elementy mikrosocjologii. cz 2: Wybór tekstów, oprać, i red. J. Szmatka. Kraków.

Lc Bon G.. 1986, Psychologia tłumu, PWN, Warszawa.

Grupy ethosowc, zob. ethos.

Gwałt symboliczny, zob. przemoc symboliczna.

Gwałtowność konfliktu, zob. konflikt społeczny.

I labiliializacja, proces, w którym zachowanie przekształca się w przyzwyczajenie. Pozwala to przywiązywać do niego mniej uwagi, a tym samym bardziej koncentrować się na innych czynnościach. W krańcowej formie habitualizacja przybiera postać automatyzmów. (A.S.)

Zob. automatyzm, habilus.

Habitus, nawyk lub przyzwyczajenie dotyczące stałego sposobu postępowania charakteryzującego jakąś osobę. Ten sposób postępowania odnosić się może np. do wyglądu zewnętrznego jednostki czy sposobu zachowań w kontaktach z innymi. Na podstawie zewnętrznych oznak można wnioskować o postawach, relacjach społecznych bądź nastawieniach jednostki.

Habitus to zachowania w miarę regularne, które nic muszą być uświadamiane sobie przez jednostkę lub grupę. Norbert Elias [1980, s. 441] rozpatrując problem transformacji cywilizacyjnej pisze: „Mamy tu do czynienia już nic tylko z transformacjami «wicdzy», zmianami «idcologii», słowem, ze zmianami tego, co stanowi treść świadomości, lecz ze zmianami całego habitus ludzi, w którym treści świadomości, a tym bardziej nawyki myślowe są tylko cząstką, zjawiskiem fragmentarycznym, jednym tylko z sektorów. Tutaj chodzi o zmiany postaciowe całej psychiki, obejmujące wszystkie jej sfery od świadomego sterowania

«cgo», aż do sterowania popędowego, które stało się zupełnie nieświadome”.

• W ujęciu Picrrc’a Bourdicu habitus to „kompleks interioryzacji, czyli tendencji, postaw, dyspozycji uwewnętrznionych, wprowadzonych w sferę ludzkich nawyków" (zob. [A. Kloskowska 1990, s. 9]). Habitus kształtowany jest przez pracę pedagogiczną. Uzyskanie przez jednostkę trwałego wykształcenia jest w istocie rzeczy wpojeniem określonego habitusu, czyli nawykowych sposobów postępowania, odtwarzających „zasady arbitralności kulturowej”. Odtworzenie w praktyce „zasad zinterioryzowanej arbitralności” dokonuje się po zakończeniu działalności pedagogicznej. Jednostka zostaje w taki sposób uformowana, że nawet gdy nic występuje już żadne oddziaływanie pedagogiczne, w swoim działaniu kieruje się ona nadal tymi narzuconymi jej regułami, a przez to doprowadza do ich reprodukcji. Habitus pierwotny, kształtowany przez pierwotną pracę pedagogiczną (np. wychowanie w rodzinie), stanowi podstawę kształtowania wszelkich innych habitusów. Zastąpienie jednego habitusu przez inny to kon-