57387 skanuj0005 (460)

metodę wybrał pracę na rzecz Niemców. Getto łódzkie stopniowo zamieniało się w największy wówczas obóz pracy, przynoszący takie korzyści armii hitlerowskiej i firmom niemieckim oraz administracji okupacyjnej, że zlikwidowano je jako ostatnią dzielnicę żydowską w Polsce.

Rumkowski do dziś pozostaje postacią kontrowersyjną. Z jednej strony podkreśla się jego skuteczność w przeciwdziałaniu natychmiastowej eksterminacji łódzkich Żydów, z drugiej zaś - widzi się w nim antywzorzec, zaprzeczenie heroicznej postawy przewodniczącego getta warszawskiego Adama Czemiakowa, który w drugim dniu likwidacji dzielnicy i eksterminacji jej mieszkańców popełnił samobójstwo. Rumkowski aktywnie współdziałał w akcjach wysiedleńczych, również dotyczących dzieci, a we wrześniu 1942 roku osobiście sporządził spis osób przeznaczonych do deportacji, choć wiadomo już było, że zostaną zabite. Kolejny cień na tej postaci kładzie książka Laurence’a Reesa Auschwitz. Naziści i „ostateczne rozwiązanie”^{1 2}. Znajdziemy w niej historię obozu w Oświęcimiu osadzoną w szerokim kontekście, gdyż opisując kolejne transporty z różnych zakątków Europy, autor kreśli złożony obraz sytuacji, w jakiej znajdowali się wówczas Żydzi. Pisze również o getcie łódzkim, którego mieszkańcy wywożeni byli między innymi do KL Auschwitz-Birkenau. W publikacji Reesa pojawiają się wypowiedzi łódzkich Żydówek wykorzystywanych seksualnie przez Mordechaja Rumkowskiego. Stanowią one potwierdzenie słów Dawida, który w ostatnim z zachowanych zeszytów nazywa Rumkowskiego typem perwersyjnym, „podskakującym na widok każdej młodej dziewczyny”³. To kolejny przypis do czarnej legendy tak znienawidzonego, również przez Sierakowiaka, „króla getta”⁴.

Rozpoczęcie, po przerwie, pod koniec kwietnia 1941 roku zajęć szkolnych, jak w wielu dziecięcych dziennikach, również u Dawida spotyka się z entuzjastycznym przyjęciem. Zaczyna on właśnie ostatnią, czwartą klasę gimnazjum, którą zakończyć ma tak zwana mała matura. Szkoła także w jego wypadku ma znaczenie nie tylko merytoryczne, ale również psychologiczne; „Będę więc znów chodził do szkoły, o ile naturalnie będę miał zajęcia. Nie liczyłem już prawie na to. Nareszcie więc skończy się ta anarchia w zajęciach, a wraz z nią, mam nadzieję, zbytnie filozofowanie i co za tym idzie - depresja”⁵.

Wraz z rozpoczęciem zajęć szkolnych swoją działalność intensyfikuje młodzieżowa organizacja. „Mieliśmy dziś po długim okresie bezczynności zebranie Politbiura dla omówienia natychmiastowego powrotu do normalnej pracy w naszym Związku. Postanowiliśmy już na piątek zwołać pierwsze zebranie męskich grup i ostro wziąć się do wytępienia opieszałości, niepunktualności nieaktywnego stosunku do pracy”⁶

-    pisze Sierakowiak 30 kwietnia 1941 roku. Co znaczy dla niego tego rodzaju działalność? Jest to przede wszystkim ciągłe samokształcenie; „z grupą kolegów-komunistów zaczynamy się uczyć esperanta”⁷ - odnotowuje Dawid pośród licznych wzmianek o referatach, na przykład na temat „młodzieży w proletariackim ruchu rewolucyjnym”⁸, o dyskusjach, jak choćby o „konieczności dyktatury i scentralizowanego rządu proletariackiego”⁹, o spotkaniach, na których omawiane są ważne lektury, jak Państwo a rewolucja i Co robić? Lenina. Chłopiec wpada wraz z kolegami na pomysł wydawania gazetek: jednej - klasowej, drugiej

-    skierowanej do „całej młodzieży komunistycznej getta”.

Dziennik ukazuje Dawida jako dość ważną postać w organizacji młodzieżowej. Oczywiście takiego wniosku nie należy wyciągać z eks-plicytnej samooceny, której zresztą Dawid nie dokonuje, lecz choćby z zadań, jakie są mu przydzielane. Zostaje na przykład wydelegowany na ogólnomłodzieżowy kurs socjologii, co przyjmuje z entuzjastyczną konstatacją: „grunt to działalność w szkole i nauka teorii marksistowskiej”¹⁰.

155

1

1820-1944. Wybrane problemy, red. W. Puś i S. Liszewski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1991; E. Cherezińska, Byłam sekretarką Rumkowskiego. Dzienniki Etki Daum, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2008.

2

   L. Rees, Auschwitz. Naziści i „ostateczne rozwiązanie”, przeł. P. Stachura, Prószyński i S-ka, Warszawa 2006.

3

   The Diary of Dawid Sierakowiak..., s. 257.

4

   L. Rees, Auschwitz..., s. 83-85.

5

   D. Sierakowiak, Dziennik, s. 28.

6

   Ibidem, s. 32.

7

   Ibidem, s. 26.

8

   Ibidem, s. 33.

9

   Ibidem, s. 34.

10

   Ibidem, s. 43.