57562 Zdjęcie1252 (3)

ł^yCHOŁOCŁA CZY POCJOLOOIAT <«•»•>

NAUKOWI rODKUCIB DO CZYNNOŚCI SPOŁECZNYCH

AOedy uczony podejmuje udanie badania czynności społecznych, tj. czynności odnoszących się do Innych ludzi (...) — staje on przed oczywistym, choć wcale niełatwym, problemem. Czynności społeczne są czynnościami, czyli naletą do tej samej klasy ogólnej, co, na przykład, czynności Jedzenia, ubierania się, polowania, uprawiania roli, zbierania plonów, robienia krzesła lub podkowy, malowania krajobrazu, pisania poematu, gromadzenia złota lub okładania go w banku, modlenia ale, składania ofiary religijnej, formułowania i rozwiązywania problemu matematycznego.

| Z drugiej strony, czynności społeczne są czynnościami ! społecznymi: należą do tej samej klasy ogólnej co moralnie lub prawnie uregulowane stosunki społeczne (przyjaźń, stosunki między małżonkami, stosunki miedzy rodzicami i dziećmi, stosunki między pracodawcą i pracownikiem), osoby społeczne, tj. swoiste „role” grane przez jednostki w zbiorowości (role wojownika, szamana, matrony, panienki z dobrego domu, inżyniera, kupca czy prezesa) i grupy społeczne (klany, plemiona, społeczności wioskowe, kościoły, partie polityczne, korporacje studenckie, związki zawodowe). Problem polega na tym, czy badacz, winien podchodzić do czynności społecznych jako badacz ogółu czynności czy też jako badacz ogółu faktów społecznych.

Problem ten jest wytworem obecnej sytuacji naukowej na całym obszarze badań nad ludzkim życiem i kulturą, a zwłaszcza na polach psychologii i socjolo- ¹

n ii

gU, Od dawna piycltologla bada bowtsm śxuśi)mśś ludzką w <'k6Ip, oMatnlo ml IaKIo badania stały im cl6wnym przedmiotem Ja] zalnUroowiAla, Mitnian lyitematyczno itudli czynności ipolccznycb, traktowane jako cząść socjologii, iq stosunkowo nieliczne. Nie przeto dziwnego, to według rozpowszechnionego poglądu psychologia bądź jut rozporządza ogólną teorią czynności bądź przynajmniej posiada jej osadniczy zarys i w związku z tym badanie czynnoicl ipolcct-nych, jeśli nawet (tonowi odrąbną dziedziną wiedzy (a są psychologowie, którzy temu przeczą), musi być zaleine od psychologii i opierać ilą na wiedzy psychologicznej, Wiąlcszoić socjologów skłonna jest pogodzić aią z tym uroezczenlem psychologii, zwłaszcza że badanie czynności społecznych niewiele może sl<; spodziewać po ogólnej teorii faktów społecznych jako takich. Czynności społeczne są bowiem najprostszym rodzajem faktów społecznych: stanowią podłoże obyczajów i praw, ról osobistych 1 organizacji grupowej; można powiedzieć, że są tworzywem, z którego zrobiona jest bardziej złożona rzeczywistość społeczna. Dlatego ich badanie muii poprzedzać i warunkować inne badania socjologiczne. W rezultacie większość socjologów nazywa badanie czynności społecznych „psychologią społeczną¹ i nie ma nic przeciwko temu, by uzależnić je od ogólnych teorii psychologicznych, wyjaśniających działalność ludzką.

Zależność tą zamierzamy zakwestionować, nie wierzymy bowiem, że psychologia posiada jakąkolwiek ważną poznawczo teorią ogólną czynności ludzkich lub choćby zasady, na których można byłoby taką teorią zbudować (...)

Można nawet pójść dalej t powiedzieć, że do tej pory nie ma ważnej poznawczo ogólnej teorii czynności ludzkich - ani psychologicznej, ani żadnej innej. Istnieją ważne poznawczo teorie pewnych szczególnych klas czynności ludzkich; istnieją również w zalążkowej postaci pewne pojęcia heurystyczne, które można wykorzystać w ogólnej teorii czynności; istnieją, co więcej, oddzielne hipotezy indukcyjne, z których część ma dużą doniosłość i jest dobrze

247

1

Skrócony rozdział I książki Social Actioiu, Poznali 1936, ss. 1—34.