58446 Wykłady z polskiej fleksji0

62 Przegląd leksemów odmiennych (nominn

4.3. Przysłówki stopniowalne

Niektóre przysłówki odprzymiotnikowe podlegają stopniowaniu za pomoc,i form syntetycznych, np. smutno, smutniej, najsmutniej. Przysługuje im zatem kategoria stopnia o wartościach takich jak dla przymiotników.

Wszystkie uwagi dotyczące stopniowania przymiotników przenoszą się na przysłówki. W szczególności stopniowanie opisowe (np. ponuro, hardziej ponuro, najbardziej ponuro) traktujemy tu jako operację składniową, a nie fleksyjną.

Zdarza się, że przysłówek stopniuje się w sposób prosty, a przymiotnik, będący jego podstawą, z trudem tworzy formy proste i stopniuje się raczej opisowo, np upalniej, posuwiściej, ale hardziej upalny, hardziej posuwisty.

Oprócz przysłówków stopniujących się syntetycznie i uważanych w tej książce za leksemy odmienne istnieją przysłówki niestopniowalne i w konsekwencji nieodmien ne, np. WCZORAJ, STALE. ZAWCZASU, NA WYRYWKI. Jedne i drugie - stopniowalne i niestopniowalne - uważamy tu za należące do tej samej części mowy

4.4. Liczebniki (tradycyjnie)

W polskiej tradycji gramatycznej wyróżnia się kilka typów liczebników, których odmiana jest różna. Spośród nich liczebniki wymienione w 4.4.4 odmieniaji się przymiotnikowo i współcześnie są zazwyczaj zaliczane do przymiotników.

4.4.1. Liczebniki główne

Liczebniki główne są nazwami następujących liczb:

I,    2, ... 10-JEDEN, DWA, ... DZIESIĘĆ

II,    12, ... 19 - JEDENAŚCIE, DWANAŚCIE, ... DZIEWIĘTNAŚCIE

20, 30, ... 90 - DWADZIEŚCIA. TRZYDZIEŚCI, ... DZIEWIĘĆDZIESIĄT

100, 200, ... 900 - STO. DWIEŚCIE, ... DZIEWIĘĆSET

1000. 1000’, 1000’. 1000⁴ itd. - TYSIĄC, MILION, MILIARD. BILION itd.

Wyrażenia liczebnikowe będące nazwami innych liczb, np. dwadzieścia jeden lub tysiąc dwieście dwa. traktujemy jako konstrukcje składniowe, a więc połączeniu form różnych leksemów.

Liczebniki główne odmieniają się przez przypadek i rodzaj, a wartości tych kategorii są dla nich takie jak w wypadku rzeczowników i przymiotników. Nil przykład:

Dwaj chłopcy przyszli - dwaj w M, mos

Dwie dziewczyny przyszły - dwie w M, ż

Dwóch chłopców nie było - dwóch w D, mos

Dwóch dziewczyn nie było dwóch w D, / l i chniki DWA, TRZY i CZTERY odmieniają się także przez deprecjatywność,

M|M

dwaj łotrzy, chłopi, dziadowie - dwaj: forma niedeprecjatywna w rodzaju męskoosobowyni dwa łotry, chłopy, dziady - dwa: forma deprecjatywna w rodzaju męskoosobowyni

/ > itk my uwagę, że liczebniki nie odmieniają się przez liczbę. Pozornym wyjątkiem i. l luksem JEDEN, który występuje w formach obu liczb, np.:

My/ ta jeden pan.

Hyli tu jedni państwo.

li ilnnk lak używany leksem JEDEN nie jest liczebnikiem, lecz zaimkiem przymiotnym u mmc zcniu podobnym do zaimka PEWIEN. Z liczebnikiem JEDEN spotykamy się mili uiiiasl w zdaniach Mam tylko jeden cel lub Jedno takie urządzenie kosztuje 46 tys. ■/.

K/eczowniki plurale tantum łączą się z formami leksemu JEDNE, odmiennego |U/i / przypadki i rodzaje:

Podjechały tylko jedne sanie.

Ma obranie przyszli tylko jedni rodzice.

łv w/ględu na ich lączliwość składniową formy tego leksemu uważamy za mające aiioM liczby mnogiej. Ponieważ w granicach lego samego leksemu nie utlpowiadają im fomy liczby pojedynczej, dwa ostatnie przykłady są znów tylko |iH*nrnym wyjątkiem od reguły, że liczebniki główne nie są odmienne przez liczbę.

leszcze jednym pozornym wyjątkiem są leksemy TYSIĄC, MILION. MILIARD, Mil JON itd., por.:

ł'i. cwodniczący otrzymał dwa tysiące listów w tej sprawie, tłoczny budżet nie będzie przekraczał dziesięciu milionów dolarów.

A takich zdaniach leksemy TYSIĄC, MILION, MILIARD, BILION itd. nie są In /chiukami, lecz rzeczownikami. Można powiedzieć wręcz, że ilekroć któryś uli li łączy się z nadrzędnym liczebnikiem, tylekroć sam nie występuje w funkcji lli /ehnika. Są one natomiast liczebnikami, kiedy zajmują w zdaniu pozycję pluliiilotu-mianownika, właściwą innym, niekontrowersyjnym liczebnikom, np.:

Hapłvnęlo tysiąc listów w tej sprawie - jak: Przyszło dziesięć listów ...

Milion dolarów stanowi nasz roczny budżet - jak: Sto dolarów stanowi ...

•la kum użycia leksemów TYSIĄC, MILION, MILIARD, BILION itd. wydają się Imonii. znc. Na przykład ich wystąpienia w zdaniach:

l‘i cwodniczący otrzyma! tysiąc listów w tej sprawie.

Hoi , ny budżet nie będzie przekraczał miliona dolarów.

iiitóiii! by interpretować jako liczebnikowe lub rzeczownikowe. Jeżeli jednak nic iii-i iigumentów przeciwko interpretacji liczebnikowej, przyjmujemy ją jako ilmiiyślną. Oto jeszcze kilka przykładów z komentarzem: