55149 Scan10019

23

Powstanie

narodów

Powstanie narodów

Prymordialiści i historycyści

Słowo naród pochodzi od łacińskiego słowa natio (czasownik nascor znaczy „rodzić się”). Na uniwersytetach włoskich w epoce średniowiecza słowa natio używano na określenie wspólnoty studentów mówiących tym samym językiem, pochodzących z tego samego kraju (Zientara 1985; Greenfeld 1992), była więc nacja: polska, czeska, toskańska, germańska, szwabska, bawarska. Podział na nacje obowiązywał również na soborze powszechnym w Konstancji (lata 1414-1418), na którym skazano Jana Husa. W okresie odrodzenia słowo natio zaczęło być używane w odniesieniu do artystów i rzemieślników - malarze, rzeźbiarze, złotnicy, tkacze należący do jednej szkoły zaliczani byli do jednej nacji¹.

Co do momentu pojawienia się narodów istnieją zasadniczo dwa podejścia. Zgodnie z pierwszym, zwanym prymordialistycznym (ang. primordial - pierwotny), którego zwolennikami są głównie antropolodzy kulturowi (zob. Geertz 2005; Malinowski 2001), narody istnieją od niepamiętnych czasów, zmieniała się jedynie ich forma. Protonarodami były już plemiona przybyłe do Europy w IV wieku, zintegrowane geograficznie przez siedzibę i kulturowo przez język, religię oraz obyczaj. Wykształciły się one w sposób naturalny, spontaniczny, przez nikogo nie były zaprojektowane ani tworzone. Współczesny nacjonalizm jest przejawem tamtego wczesnośredniowiecznego trybalizmu.

Drugie podejście, które można nazwać historycznym, głosi, że narody pojawiły się w pewnym momencie dziejowym, nie ma jednak zgody co do tego, kiedy się to stało. Część historyków, głównie mediewistów, uważa, że proces kształtowania narodów zaczął się w średniowieczu². Angielski historyk

1

Z tezą, że słowo natio było używane w średniowieczu jedynie na uniwersytetach włoskich, polemizuje angielski historyk Adrian Hastings (1997). Dowodzi on, że w XIV wieku słowo to było używane w Anglii, a stało się to za sprawą angielskiego przekładu Wulgaty. W Wulgacie - łacińskim tłumaczeniu Biblii - greckie ethnos przetłumaczono jako natio, a to z kolei słowo angielscy tłumacze przełożyli na nation. Nation miało desygnat zbliżony do współczesnego i oznaczało ludzi mówiących tym samym językiem oraz reprezentujących tę samą tradycję. Jak pisze Hastings (1997, s. 14): „Od XIV wieku Anglicy postrzegali siebie jako naród”.

2

| Niektórzy uważają, że o narodach można mówić już w starożytności. Socjolog i antropolog francuski Marcel Mauss uznawał, że pierwszym narodem w dziejach byli obywatele starożytnego Rzymu, określani przez łacińskie słowo populus, w odróżnieniu do nietworząeyeh narodu barbarzyńskich natłones. Anthony Smith (1991,2007), najwybitniejszy chyba obecnie badacz problematyki narodowej, dyskutuje kwestię istnienia narodów w starożytności, przed epoką judeochrześcijańską: czy starożytni Egipcjanie, Persowie, Grecy, Ormianie i przede wszystkim Żydzi byli narodami. W dzisiejszym obywatelskim rozumieniu podzielanych wspólnych praw i obowiązków z pewnością nie byli, ale mieli te same praktyki i wierzenia religijne oraz część praktyk obyczajowych. Jak pisze Smith, tamte epoki miały inne założenia i zainteresowania niż sprawy polityczne i były one podzielane przez większość.