63176 PwTiR011

20 Rozdział 1

kresu ochrony prawnej. Takie w części bezwzględnie obowiązujące normy prawne dopuszczają oczywiście korzystniejsze od ich postanowień ustalenia umowne i znajdują zastosowanie np. w odniesieniu do sytuacji prawnej klientów biur podróży organizujących imprezy turystyczne.

1.6. Źródła prawa

Termin „źródło prawa” jest wieloznaczny. W tym podręczniku jest on używany na oznaczenie formy, w jakiej zostają ustalone normy prawne. Źródłami prawa są więc akty normatywne. W Konstytucji poświęcony jest im rozdział III. Jej art. 87 do źródeł powszechnie obowiązującego prawa RP zalicza: Konstytucję, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Ponadto takimi źródłami są tzw. akty prawa miejscowego, ale tylko na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Natomiast inne akty normatywne mają zgodnie z art. 93 Konstytucji jedynie charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu.

Poszczególne źródła prawa pochodzą od rozmaitych organów władzy publicznej. Są tworzone w różnym trybie i mają odmienny zakres uregulowania. Źródła te pozostają w określonej współzależności i powinny być spójne. Tworzą one system źródeł prawa, w którym zasady nadrzędności i podrzędności aktów normatywnych są przesądzone przez Konstytucję RP.

Obowiązująca Konstytucja RP została uchwalona w 1997 r. przez Zgromadzenie Narodowe (Sejm i Senat obradujące wspólnie) i przyjęta w referendum konstytucyjnym. Po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw akt ten wszedł w życie z dniem 17 października 1997 r. i był już zmieniany.

Konstytucja stanowi najwyższe prawo RP. Żaden akt normatywny nie może być z nią sprzeczny. Jej najwyższa moc prawna jest wyrażona nie tylko w szczególnej nazwie (z jęz. łac. „constituere” = ustanawiać, urządzać) i specjalnym trybie uchwalenia, ale też w wyjątkowym trybie zmiany Konstytucji i w zapewnionej kontroli zgodności przepisów prawa z Konstytucją, wykonywanej przez Trybunał Konstytucyjny. Obywatele mają przy tym zagwarantowaną możliwość skorzystania z tzw. skargi konstytucyjnej. Należy podkreślić, że przepisy Konstytucji RP stosuje się bezpośrednio, bez konieczności rozwinięcia jej ustaleń przez akty normatywne niższego rzędu. Jest to akt normatywny o szczególnej treści, określający podstawowe zasady ustroju państwowego, strukturę oraz zakresy działania organów władzy publicznej, jak również wolności, prawa oraz obowiązki człowieka i obywatela.

Do naczelnych zasad (myśli przewodnich) Konstytucji RP należą:

•    zasada republikańskiej formy rządu;

•    zasada demokratycznego państwa prawnego;

•    zasada suwerenności Narodu, połączona z zasadą przedstawicielstwa, gdyż Naród sprawuje władzę bezpośrednio lub przez przedstawicieli wybranych do Sejmu i Senatu;

•    zasada podziału władz (na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą);

•    zasada społeczeństwa obywatelskiego, znajdująca wyraz w decentralizacji władzy publicznej, wolnościach i prawach człowieka i obywatela oraz w pluralizmie politycznym;

•    zasada autonomii oraz wzajemnej niezależności i współdziałania państwa i kościołów';

•    zasada społecznej gospodarki rynkowej.

Po Konstytucji najwyższą moc prawną ma ustawa. Jest to akt normatywny uchwalany przez Sejm przy współudziale Senatu. Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje posłom (w liczbie co najmniej 15 lub komisji sejmowej), Senatowi, Prezydentowi, Radzie Ministrów oraz grupie co najmniej 100 tys. obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Ustawa jest uchwalana w trzech czytaniach w zasadzie zwykłą większością głosów. Senat rozpatrując ustawę może przyjąć ją bez zmian, odrzucić w całości lub uchwalić poprawki. Jeśli Sejm bezwzględną większością głosów nie odrzuci takiej uchwały Senatu w sprawie poprawek lub odrzucenia ustawy w całości, jest ona uważana za przyjętą. Uchwaloną w ten sposób ustawę Prezydent RP może przesłać do Trybunału Konstytucyjnego celem zbadania jej zgodności z Konstytucją. Orzeczenie w tej sprawie wymienionego Trybunału jest ostateczne. Ustawa, która nie była przesłana do Trybunału Konstytucyjnego, może być przekazana przez Prezydenta Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Takie ponowne uchwalenie ustawy większością 3/5 głosów zobowiązuje Prezydenta do jej podpisania i ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.

Każdy kodeks jest ustawą, ale oczywiście nie każda ustawa jest kodeksem. Jedynie nieliczne ustawy z uwagi na swoją kompleksowość i usystematyzowanie tematyki są dodatkowo nazywane mianem kodeksu (np. kodeks postępowania administracyjnego z 1960 r., kodeks cywilny z 1964 r., kodeks pracy z 1974 r., kodeks karny z 1997 r., kodeks spółek handlowych z 2000 r., kodeks morski z 2001 r.).

Umowa międzynarodowa jest porozumieniem zawartym między podmiotami prawa międzynarodowego (państwami i organizacjami międzynarodowymi). Zasady i tryb zawierania, ogłaszania, wykonywania, wypowiadania oraz zmian zakresu obowiązywania tego typu umów określa ustawa z 2000 r. o umowach międzynarodowych. Część tych umów wymaga ratyfikacji, czyli wyrażenia w specjalnym trybie ostatecznej zgody państwa na związanie się daną umową. W Polsce to Prezydent ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, ale najważniejsze z nich wymagają wyrażonej w ustawie zgody Sejmu na ratyfikację. Ratyfikowana i ogłoszona umowa międzynarodowa stanowi część krajowego porządku prawnego. Zasadniczo może być ona bezpośrednio stosowana.