61739 P1080009 (5)

najpierw z poziomą, gdyż ciało przede wszystkim spoczywa na płaszczyźnie, wyrażając w ten sposób swój ciężar, a następnie z pionową, która wiąże się z pozycją stojącą i towarzyszy jej. Struktura ziemi wywodząca się z poczucia poziomu, nigdy nie zapomni o ciężarze i zawsze będzie się starała wyrażać go w sposób możliwie prosty i jasny. Spróbuję to wytłumaczyć:

Rozmaite sprzęty, jakie wytwarzamy z uwagi na wygodę żyda codziennego i wypoczynek dała, są tak obmyślane, aby łagodziły nasze zetknięcie z materią. Stosujemy więc sprężyny, wy ściółki, linie opływowe, które obejmują nasze kształty; zaokrąglamy kąty i osłaniamy sztywne powierzchnie materiałami dźwiękochłonnymi i łagodzącymi zetknięcie. Działalność ta posuwa się tak daleko, że zostaje wydatnie ograniczony zasięg naszych ruchów. Aby się o tym przekonać wystarczy rozebrać się do naga w umeblowanym pokoju: ciało pozbawione osłony i pośrednictwa ubrania staje się nagle obce wszystkiemu, co je otacza; staje się nieprzystojne w etymologicznym znaczeniu tego słowa, czyli nie na miejscu, a wrażenie, jakie sprawia, graniczy niemal z czymś sprośnym.

Ale, powie ktoś, wystrojona kobieta siadająca zgrabnie w fotelu sprawia urocze wrażenie. Niewątpliwie, ale wyobraźmy sobie, że pani ta jest naga i w ten sam sposób zasiada w tym samym fotelu...? Widok łazienki, w której znajdują się draperie, sofy i poduszki, nasuwa skojarzenia sprzeczne z tym, co naprawdę winno wyrażać dało, podczas gdy w tej samej łazience o gładkich, o twardych powierzchniach obecność nagiego dała zdaje się naturalna i z góry wytłumaczona, a walor estetyczny ciała zostaje podkreślony. Nagie stopy wstępujące na schody pokryte kobiercem będą stopami pozbawionymi obuwia i każdy będzie dociekał przyczyn tego zjawiska. Na schodach bez dywanu będą one po prostu nagie i pełne wyrazu. Jasne, że na dywanach meczetów stopy wyznawców Allaha są pozbawione obuwia, a nie nagie; są one wyrazem pewnej intencji religijnej, a nie estetycznej. Ale wyjdźcie z meczetu i przypatrzcie się nagim stopom kobiety schodzącej po stopniach fontanny: będą to stopy po prostu i szczęśliwie nagie...

Wszelka zmiana dęźaru, niezależnie od tego, oo ma na celu, osłabia ekspresję rielesną. Toteż dla sztuki żywej pierwszą, a może jedyną zasadą, z której wywodzą się automatycznie wszystkie

inne, będzie zasada następująca: kształty, które nie są kształtami ciała, dążą do ustawienia się w opozycji do tych ostatnich i nigdy się z nimi nie łączą. Jednak w sytuacji, w której pożądane by było, aby giętkość jakiejś linii miała na moment złagodzić wyraz jakiegoś ruchu czy postawy, to sam fakt tej wyjątkowej afirmacji uczyniłby z niej przedmiot wyrazu, Ale gdyby taka sytuacja miała trwać dłużej, właściwa obecność ciała uległaby temu samemu osłabieniu aż do zupełnego unicestwienia: ciało będzie obecne, ale bez efektu cielesnego; jego ruchy staną się zbędne, a nawet śmieszne lub sprowadzą się do roli wskazówek; znajdziemy się wówczas ponownie w życiu codziennym i w teatrze obyczajowym. Podobnie w architekturze stwierdziliśmy już, że ciężar jest niezbędnym warunkiem ekspresji cielesnej. Ciężar, ale nie ciężkość! Ciężar jest zasadą; dzięki niemu materia potwierdza się, a tysiące stopni tej afirmacji stanowią o jej wyrazie. Objętość jako taka może ulecieć w powietrze jak balon; jej trwałość jest złudna; objętość jest tylko pewną, chwilowo zamkniętą porcją przestrzeni, niczym więcej. To nadymana lalka i pod tym względem ta gumowa zabawka przypomina balon na uwięzi, rytmicznie i stale od nowa przyciągany do punktu zaczepienia. Przestrzeń musi przeciwstawić się żywemu ciału, jeżeli ma otrzymać od niego należny jej udział w życiu; gdyż dostosowując się do naszych kształtów zwiększa jeszcze własny bezwład. Z drugiej strony właśnie przeciwstawianie się ciała ożywia kształty przestrzeni. Żywa przestrzeń jest zwycięstwem kształtów cielesnych nad kształtami nieożywionymi. Mamy tu do czynienia z pełną wzajemnością.

Możemy odczuć ten wysiłek w dwojaki sposób: albo jako opór linii, gdy patrzymy na ciało stykające się ze sztywnymi kształtami przestrzeni, albo gdy nasze ciało samo odczuwa opór, jakie mu te kształty stawiają. Pierwszy sposób jest prostym rezultatem; drugi — osobistym, a więc decydującym przeżyciem.

A oto przykład. Wyobraźmy sobie pionowy słup o kwadratowym przekroju i prostych, wyraźnych kantach. Ten słup spoczywa bezpośrednio na poziomo ułożonych płytach. Sprawia wrażenie stabilności i oporu. Jakieś ciało zbliża się do słupa. Z kontrastu między ruchem ciała a spokojną nieruchomością słupa powstaje

103