64138 piec

172 Krystyna Strycharz

zawarta jest w zdrobniałych wulgaryzmach opatrzonych dodatkowo epitetem o przewrotnej treści¹. Na przykład:

Wróblewski (z dumą):

ŚTtczna bestyjka, co za oko! (Dom. s. 86).

Pantaleon ([...] ogląda się za Natalią; na stronie):

Jak ona umie oczkować. Sapristi!²A taka smaczna szelmeczka, że by się ją łyżką jadło. (Gęsi, s. 407).

Zdarza się, że w kwestiach wypowiadanych przez bohaterów komediowych pojawiają się w niedalekim sąsiedztwie dwa ieksemy wywodzące się z różnych pól językowych. Nie zawsze takie sąsiedztwo wywołuje pożądany efekt komiczny, widziane zaś w izolacji odbieramy jako alogizm. Tylko uważny odbiorca, dzięki zapoznaniu się z realiami sztuki, bawi się połączeniem wyrazów bez wyraźnej konotacji semantycznej, odkrywając - po chwilowym zaskoczeniu - zamysł autora³. Agata:

Ja przepadam za teatrem, Dorcia. także i ty ...

Tromboliński:

No, ja nie bardzo.

Agata:

Trzeba, żebyś przepadał. (Teatr, s. 7).

Hermenegilda:

Na dwie minuty to szkoda fatygi ... zwłaszcza, że już tak dawno należy mi się od Ksawerego wykradzenie. (Na, s. 209).

Łapiszewski (zapalając się):

Będą one w pani widzieć drugą matkę, a pani pozyskasz od razu, bez trudu i kłopotów duże, już kompletnie podchowane córki. (Cie., s. 64).

Bardziej rozbudowane paradoksy odnajdujemy w następujących przykładach:

Natalia (do męża, lekarza - dopisek K.S):

Komuż łatwiej o pieniądze jak tobie? Pomacasz kilkanaście pulsów, obejrzysz kilka języków, i historia skończona.

Figurkowski:

Moja droga, htdńe teraz tacy zdrowi, że aż desperacja bierze. (Gęsi, s. 345).

Ciotka (...]:

Wiecie dobrze... (kicha).

Kłopotkiewicz:

Na zdro ... o, przepraszam, nie, nie na zdrowie. (Gęsi, s. 437).

Wcześniej, gdy powiedział w analogicznej sytuacji "Sto lat zdrowia", ciotka uznała go za ignoranta obecnie obowiązującej towarzyskiej obyczajowości'. Takie konstrukcje słowne śmieszą niewątpliwie, ale śmieszne są również epizody, w których one zostały użyte.

Kontrast, w którego konsekwencji powstaje dowcip, niekoniecznie musi tkwić w warstwie znaczeniowej języka. Potwierdzeniem tego może być zestawienie wypowiedzi różnych pod względem stylistycznym. Oto dwaj koledzy ze studiów w Monachium niespodziewanie spotykają się po wielu miesiącach. Pierwszy z nich, starający się teraz (w innym miejscu i czasie) uchodzić za barona, pragnie dać temu wyraz swoim językiem: starannym, napuszonym, trochę sztucznym. Chce również, by dzięki temu między nim a Marianem (mówiącym - jak dawniej -potocznie czy nawet żargonowo) powstała bariera nierówności i obcości, mająca sprawić, że dawny znajomy nie odważy się żądać zwrotu pożyczonych kiedyś pieniędzy.

•• Baron:

Nie miałem sposobności wrócić ci tej bagatelki, bo mój wyjazd z Monachjum nastąpił tak nagle.

Antoś:

A wiem. wiem. słyszałem. Dałeś drapaka przed jakąś dulcyneą. z którą miałeś się żenić. (Cie., s.9).

Podobny kontrast stylistyczny zawarty jest w poniższym przykładzie: Maryan:

A ty czem-że jesteś, jeżeli wolno spytać?

Cyryak (z dumą i powagą):

Ja poszedłem wcześnie drogą poważnej pracy i surowych obowiązków życia... i jestem dziś już profesorem obojga kaligrafii przy szkole normalnej.

i

1

   0 modyfikacjach słowotwórczych wulgaryzmów zob w: D. Buttler, Polski dowcip językowy, op, cit., s. 165.

2

   Przypis za: M. Bałucki, op. cit., t. XI, s. 407: Sapristi! (fr.) - Do licha!

3

Por.: Bałucki, Gęsi..., s. 405 • 406.