65221 P1240355

brycb p«r«M trtoh fur kc J analnych (smukłe siekierki tul elkowa te i uszkiem,

0 lekko łukowatych bokach, rozwiniętym ostrzu, właściwie wywalone, grubo-śdenne, odporno mechanicznie dzięki systemowi głębokich płycin wzdłużnych

1 iebrowań wokółwy lot owych, na ogół dość dużych rozmiarów, z wewnętrznymi

listwami zapobiegającymi okręcaniu się na toporzysku w trakcie pracy;

ostatnie cecha prawdopodobnie diagnostyczna tylko dla młodszych wytworów pracowni kultury nordyjakiej). JUż na hipotetycznym obszarze macierzystym typu (okolice eponlmlcznego Jeziora Miar, VIaterg®tland, O stergOtland,

Gotlandia, Bomholm) wykreślanie linii gen etyczno-ewolucyjnych napotyka

trudności (m.ln. brak pierwowzoru w inwentarzu za starszej epoki brązu)¹. Odmiana podstawowa, za Jaką uważa się formę środkowo szwedzką, ma różnorodne derywaty w Norwegii, Finlandii, krajach wschodniobałtyckich, nS Podlasiu 1 Mazurach². Tejże mało liczebnej reprezentacji można przeciwstawić materiał masowy z koncentracji rosyjskich (dolna Oka, środkowa Wołga, dolna Kama), występujący na wszystkich rodzajach stanowisk archeologicznych (w Skandynawii dominują znaleziska pojedyncze). Podkreślana Już nadzwyczajna warlantowość całego zbioru rodzi, rzecz oczywista, p robi esy klasyfikacyjne-chronologiczne, niełatwe do rozwiązania nawat na podstawie

analizy zespołów z siekierkami. Liczyć się bowiem trzeba z tym, te w skład zbioru wchodzą obok prototypów szwedzkich rozmaite repliki, wykonywane w ośrodkach prowincjonalnych równocześnie z nimi i - co bardzo możliwe - Jeszcze długo po ustaniu ich produkcji 1 emisji. B. Baudou wyróżnia na Północy 5 odmian, datudac ramowo głównie na IV 1 V EB, czyli wcześniej niż

przejmowała starsza literatura (np. H.C. Broholm - VI EB; C.F.V. Me i n and er - v i VI EB). Istnieją przecież 1 tu dowody na przeżywanie się typu do końca epoki brązu. Widoczne Jest poza tym Jago krzyżowanie się z innymi, współczesnymi formami lokalnymi (np. skańskim typem siekierek), prowadzące do powstania hybryd. W większości okazów rosyjskich znamię lokalna Jest ogromne. Jego narastanie stanowi kanwę typologii sporządzonych przez badaczy radzieckich. Nie wnikając w kontrowersyjne niuanse (bez bagatelizowania ich) przyjmijmy obecność minimum 3 odmian: Właściwej Mil ar. Miler -A kozino i Akozlno, tej bardzo Już stratyflkowanej i zdystansowanej od

prototypu. Tylko odmiana pierwsza mogła być przedmiotem importu ze środkowej Szwecji. Statystyczna przewaga pozostałych odmian, stricte lokalnych,

jtst zdecydowana. Do nloh odnoszą alę wcale liczne znaleziska Tora odlewniczych. Odmiany wsohodnie powstawały zapewne w ośrodkaon wytwórczych kultury Ananino (VIII — III w. p.n.e., apogeum VII - V w. p.n.e.) i ugrupowań satelitarnych, dysponujących rozwiniętą technologią 1 zasobną bazą surowcową. „Importy" środkowo szwedzkie zaczęły, Jak sądzę, napływać nad Wołgę i Kamę Jut w IX w. p.n.e., a więc przed wykrystalizowaniem się kultury ananió sklej • Byłoby wielkim uproszozenlem utożsamiać czas wytwarzania siekierek MRlar 1 mutacji z dziejami północno-wschodniego szlaku miedziowego. Według przesłanek ogólnokulturowych szlak uformował się w X 1 IX w. p.n.e.₉ a przeżywał rozkwit w VIII - VI w. p.n.e. V połowie I tya. p.n.e. relacje skandynawsko-rosyjskie ustają²¹², co tłumaczy się, może zbyt Jednoznacznie, ustaniem zainteresowania Nordykl miedzią uralską; wielka arteria handlowa obumiera. Jako ta ludność kultury nordyJsklej miała być jej dyscypllnatorem. Niewykluczona, ta kalkulacja ekonomiczna wykazał nieopłacalność dalszego animowania ozlakn długości ponad 2 tys. km, ble --tcego v salo dostępnym, słabo zasiedlonym teranie, nawet w obliczu kr ejnego kryzysogennego ograniczenia dostaw surowca brązowego pochodzenia po

łudniowego w VI EB na skutek nowej konfiguracji kulturowej, zaistniałej wśród gestorów złóż miedzi©nośnych w południowej części Europy środkowej²¹^. Zdaniem J. Dąbrowskiego ¹** słaby napływ zwrotny wyrobów nadwoł-żaósklch nad Bałtyk przeczy większej roli Importu miedzi wschodnioeuropejskiej. Z hipotezą tą trudno się w pełni zgodzić w płaszczyźnie heu

rystycznej, Jeśli by przyjąć za Ł. Okulicz, te w Inwentarzach wsohodniobał-tycklch dominują odmiany rosyjski# ¹^. Gdyby nawet tak nie było (problem wymaga weryfikacji), nikłość ekwiwalentu w brązach świadczy tylko o wysiania jednostronnej aktywnej w dziedzinie wytworów metalowych, co w stosunkami handlowych między równorzędnymi partnerami, a takimi były centra nordy Jakie i wschodnioeuropejskie, da się wytłumaczyć funkcjonowaniem innych zamienników.

Powiedzieliśmy dotąd niemało na temat czynników określających zdolność wytwórczą metalurgii nordyJsklej i eo ipso podaż wyrobów z brązu. Pora skoncentrować się na zagadnieniu popytu. Truizmem wyjętym spomiędzy podstawowych praw ekonomii Jest stwierdzenie, te wielkość i charakter popytu pozostają w zwrotnym sprzężeniu z rozmiarami 1 asortymentem produkcji. Funkcją popytu zaś Jest Intensywność 1 forma dystrybucji dóbr materialnych. Nie ulega wątpliwości, iż warsztaty nordy Jakie pracowały zarówno oa zbyt wewnętrzny (regionalny i ponadregionalny). Jak zewnętrzny, choć nie wiadomo w jakiej proporcji. Odszyfrowania faktorów tego ostatniego wydaje się, mimo wszystkich trudności, zadaniem łatwiejszym. Dla ludów cudzoziemskich brązy nordyJskie były przedmiotami o dużej atrakcyjności

1976, s. 93, 96, 97, 102, 26dj

1978, s. 207.

1982, s. 113.

1976, s. 102.

²¹² 0 k u 1 i o m L. *. 333.

²¹^ HUatemann

214 _n Ł

Dąbrowski

²¹⁵ 0 k u 1 i o _t l.

Suilalrskl 1970,

^2-10 B a a d e o 1960, s. 17 a.

Skarb a Kalinówki Kościelnej (woj. białostocki#) zawioro 32 slekiorkl zbliżone do typu łUTlar (K- ostrsowski 1929, s. 149-161, PL I-IV, ryc. 1, 2| 1964, s. 19* 20, 36-58, ryc. 29t 1-6, 9-12. tabl. Xf Okulloz L. 1976, ryc. 112i 3-5). Dziękuj* doc. drowi bab. J. Dąbrowskiemu za udostępnienie ni

s prywatnego archiwom ale publikowanych rysunków okazów przechowywanych w zbiorach radzieckich. Negatywy form odlewniczych z Tir ławek (woj. suwalskie) konwenlują z omawianym typom siekierek (O k u 1 i c z Ł. 1976, s. 270). Słabo uzasadnione -Jak eądsę - Jest se to wiązanie s typom Kilar siekierek z Drohiczyna (woj. białostockie), Pobyłkowa (woj. ciechanowskie) - oba znaleziska pojedynczo, najmniej saś 2 okazów ze skarbs z miejscowości Goplano (woj, włocławskie), (K o s t-

r rawski 1964, s. 20, 32, 33, 34, tabl. VIIi3, VIII* 10, 11, XXIII* 12) •