66204 skanuj0026 (139)

11. Ochrona przyrody i jej zasobów na obszarach użytkowanych gospodarczo

644

Wpływ rolnictwa na środowisko przyrodnicze

Elementy zrównoważonego rozwoju w gospodarce rolnej

Działalność rolnicza wywiera wieloraki wpływ na środowisko przyrodnicze, m.in. wskutek zmian właściwości wody, gleby i powietrza kształtujących warunki życia roślin i zwierząt. Wpływ ten jest tym większy i trwalszy, im większa jest intensywność rolniczego użytkowania terenu. W okresie transformacji ustrojowej i gospodarczej pojawił się dylemat: czy chronić zagrożoną przyrodę terenów wiejskich kosztem rezygnacji z doraźnie wyższych dochodów z produkcji roślin uprawnych i chowu zwierząt, czy też w trosce o dochody tego sektora gospodarki zaprzepaścić szansę ochrony dużej części rodzimej i europejskiej przyrody. Z przyrodniczego punktu widzenia do niekorzystnych zjawisk w niektórych rejonach kraju, zwłaszcza w latach 90. ubiegłego wieku, należały:

■    maksymalistyczne wykorzystywanie przestrzeni w intensywnie zagospodarowanych terenach rolniczych, głównie wskutek likwidacji wszelkiego rodzaju siedlisk marginalnych, a także w efekcie powiększania indywidualnych gospodarstw i związanej z tym likwidacji miedz, zadrzewionych ścieżek lub pasów zieleni rozgraniczających pola lub użytki zielone należące wcześniej do różnych właścicieli;

■    intensyfikacja wykorzystania powierzchni użytków rolnych, m.in. w wyniku przekształcania mozaiki pól w wielkoobszarowe, specjalistyczne monokultury, stosowanie zwiększonych dawek nawozów mineralnych, a także wskutek stosowania chemicznych środków ochronnych — zoocydów, fungicydów i herbicydów;

■    zaniechanie ekonomicznie nieopłacalnego pasterstwa na rzecz wielkotowarowe-go, zamkniętego chowu zwierząt;

■    chaotyczne zalesianie niewielkich powierzchni gruntów rolnych, których uprawa z ekonomicznego punktu widzenia była nieopłacalna;

W Polsce w zasadzie brakuje spójnej polityki mającej na celu zrównoważony rozwój obszarów wiejskich, który zawierałby program ochrony różnorodności biologicznej w ekosystemach rolniczych, oraz program działań zapewniających odpowiedni poziom tycia rolników. WII Polityce ekologicznej państwa zawarte są wprawdzie dwa zapisy nawiązujące do zrównoważonej gospodarki rolnej, ale nie znajdują one odbicia w praktyce. Pierwszy dotyczy „efektywnego wzrostu wartości produkcji w rolnictwie (i leśnictwie) poprzez lepsze wykorzystanie biologicznego potencjału rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej oraz poprzez podnoszenie technologicznej i ekologiczno--zdrowotnej jakości produktów, przy jednoczesnym przeciwdziałaniu nadmiernej intensywności procesów produkcyjnych oraz intensywności stosowanych metod uprawy i hodowli, która mogłaby zagrażać zachowaniu różnorodności biologicznej”. Drugi wyszczególnia kilka sposobów realizacji idei ekorozwoju w rolnictwie, m.in.:

■    stosowanie tzw. dobrych praktyk rolniczych, zapewniających lepsze wykorzystanie potencjału biologicznego gleb przy jednoczesnym zmniejszeniu negatywnego oddziaływania na środowisko nawozów i środków ochrony roślin;

■    wspieranie tych form i sposobów zagospodarowania rolniczej przestrzeni produkcyjnej, które sprzyjają zachowaniu i wzrostowi różnorodności biologicz-