67061 mazierski6

30 fCS. STANISŁAW MAZIERSKI

prawdy lub fałszu; jest WJ0_^łl$5_d^rektywą lub wskazówką postępowania i niczym więcej.    ----

Myśl Macha podchwycili filozofowie zgrupowani w Kole Wiedeńskim. Jeden z mch, Moritz Schlick, utrzymuje, że prawa przyrodnicze nie mają charakteru zdań, lecz są raczej instrukcjami lub wskazówkami, jaką drogą iść. by wykryć takie zaamaTT^^rawa przyrody nie są (w języku logika) ■ogólnymi implikacjami*, ponieważ nie mogą być zweryfikowane dla wszystkich wypadków, lecz są przepisarrdT^egmarm^posj^powaniadla^EaHa^a. l3k$Hfm^:i^towaĆ~\v~Tzerzyv^    zdania i oczeki-

wac pewnycTT^S3fzen^>,^rT^rpHlUycźnezacHowanTe~sIę^_źWan^ oczek twarde m od^rowi^da iTum^^owśkiernu słowu „przyzwyczajenie”. Obserwacja i eksperyment są formami działania,' dzięki któremu wchodzimy w kontakt z przyrodą. Kontakt ten ma praktyczne znaczenie i może być wyrażony w zdaniach, które grają rolę jakichś „wskazówek do możliwych działań”. Prawa przyrodnicze byłyby zatem jakimś czynnikiem praktycznym i psychologicznym wniesionym do teorii. Wobec tego, że miałyby one wyrażać ogólne relacje między zjawiskami, jakie były, są i będą, nie mogą być empirycznie sprawdzalne. Sprawdzić bowiem można tylko ograniczoną liczbę zjawisk. Ponieważ prawo fizyczne chce orzekać o wszystkich zjawiskach, stanowiących klasę otwartą, a więc i o tych, które zajdą w przyszłości, nie przysługuje mu cecha sensowności i prawdziwości. Nie można twierdzić, że prawo przyrody jest zdaniem sensownym, gdyż sensowne to tyle, co empirycznie sprawdzalne. Zdanie jest sprawdzalne tylko wtedy, gdy można podać warunki, w których ujawnia się jego prawdziwość lub fałszywość i gdy te warunki dają się urzeczywistnić. To kryterium sprawdzalności wymaga znowu wyjaśnienia. Co znaczy „dają się urzeczywistnić”? Chyba to, że można zrealizować warunki, rozporządzając środkami, jakie stoją do dyspozycji współczesnej nauki. Sensowność rozumiana jako rozstrzyga In ość faktyczna jest więc czymś relatywnym. W miarę rozwoju nauki i techniki zdania dziś faktycznie nierozstrzygalne (według pozytywistów bezsensowne), w przyszłości stają się roz-strzygalne, sensowne ¹⁵.

Ogólny wniosek, jaki pozytywiści wyprowadzają z analizy ogólnych tez przyrodniczych, jest ten, że prawa przyrody jako uogólnienia indukcyjne, jako ekstrapolacje poszczególnych obserwacji, nie są zdaniami orzekającymi, które by podlegały weryfikacji empirycznej. Sprawdzalne jest zdanie tylko wtedy, gdy ono lub też jego zaprzeczenie można sprowadzić do zdania opartego na bezpośrednich danych obserwacji, a tego warunku nie spełniają prawa przyrodnicze ¹⁴.

Niewątpliwie zasługą pozytywistów jest, że położyli nacisk na stosowanie ścisłych metod w nauce i na sprawdzalność tez. Każą oni spostrzegać fakty i opisywać je w możliwie najprostszy sposób. Teorię więc pozytywistyczną cechuje wielka prostota, gdyż wiedzę naukową o przyrodzie usiłuje ona ograniczyć do prostych spostrzeżeń i opisu, a jednocześnie wyeliminować z nauki założenia metafizyczne. Nie możemy jednak zgodzić się z ich stanowiskiem,

M. Schlick, Die Kausalitat in der gegemodrtigen Physik. „Die Naturwis-sensehaften”, XIX (1931) 156. Artykuł ten — wraz z innymi — został ponownie opublikowany w wvdaniu książkowym pt. Oesetz, Kausalitat und Wahrscheinhch -kcil. Wien 1948, s. 36.

Takiego zdania jest I. Dąmbska. Por. pracę tej autorki O prawach, w nauce. Lwów 1933, s. 26 (przypis nr 3).

¹ Por. K. R. Popper, l.ogik der Forschung, Tiibingen 1966% s. 9—10

pome.-. które • pra wa tywisc meta to Wediu. nym ' tuje s: lecz wjadc.-wania fakt ac;

3. ! Rczpcu pra wó konwe: fi łozo: czenio. rakte: są ?ac które pomia: peratu wielka chani/.

W

mome: nie pr. pomia kalny: Są or. wiem : samo •: nych wiedz Dotyc: mcze. uli zy: rego : tego je od: ■ do sy?-jaką wenty mozolił zna;. nie pra v. ■