68375 Wykłady z polskiej fleksji
7

36 Podstawowe pojęcia paradygmatyki fleksyjnej

Paradygmat modelowy danej części mowy - podział zbioru jej form wyrazowych za pomocą przysługujących jej kategorii fleksyjnych, zwykle przedstawiany w postaci tabeli z pustymi kratkami lub np. z samymi końcówkami fleksyjnymi.

Leksem defektywny - leksem, który nie ma wszystkich form wyrazowych przewidzianych dla jego części mowy.

Paradygmat defektywny - paradygmat leksemu defektywnego.

Warianty (swobodne) - formy jednego leksemu o tych samych współrzędnych paradyg-matycznych, różniące się frekwencją, zakresem występowania, wartością stylistyczną lub oceną normatywną.

Forma oboczna - to samo, co wariant swobodny.

Forma wariantywna - to samo, co wariant swobodny.

Synkretyzm - identyczność kształtu różnych form tego samego leksemu. Formy takie nazywane są synkrctycznymi. a przykłady synkretyzmu nazywa się synkretyzmami

Neutralizacja opozycji fleksyjnej - zniesienie różnicy formalnej między formami wyrazo wymi zestawionymi ze względu na tę opozycję przy zachowaniu różnicy funkcjonalnej. Gdy neutralizacja obejmuje wszystkie opozycje wyznaczone przez daną kategorię flcksyjną, mówimy o neutralizacji tej kategorii.

Nienacechowanie jakichś form lub leksemów ze względu na określoną kategorię flcksyjną sytuacja, gdy kategoria ta nie przysługuje danym formom lub leksemom.

Leksemy odmienne czysto funkcjonalnie - leksemy o całkowicie zneutralizowanych kategoriach fleksyjnych.

Leksemy formalnie nieodmienne - to samo, co leksemy odmienne czysto funkcjonalnie.

Leksemy odmienne czysto analitycznie - leksemy. których wszystkie formy, z wyjątkiem formy kanonicznej, są analityczne.

Homonimia leksykalna relacja łącząca leksemy o różnym znaczeniu i zwykle też różnym pochodzeniu, ale o całkowicie lub częściowo pokrywającym się zbiorze form (muszą mieć jednakową co najmniej formę kanoniczną). Zależnie od tego, jaki jest zakres pokrywających się form, mówimy o homonimii całkowitej lub częściowej.

Homonimia gramatyczna relacja łącząca równokształtne formy wyrazowe należące do tego samego leksemu lub różnych leksemów. W pierwszym wypadku mówimy o homonimii wewnątr/.paradygmatycznej. w drugim - o homonimii międzyparadyg-matycznej.

Homonimy - wyrazy lub formy wyrazowe pozostające w stosunku homonimii.

Leksem prosty - taki, którego co najmniej jedna forma wyrazowa jest reprezentowana przez pojedyncze słowo. (Uzasadnione jest dołączenie do tej klasy też czasowników nie używanych bez cząstki się).

Leksem złożony - taki, którego wszystkie formy wyrazowe są reprezentowane przez ciąg co najmniej dwóch słów. (Uzasadnione jest wyłączenie z tej klasy czasowników nie używanych bez cząstki się).

Ćwiczenia

1. Policz „wyrazy" (tzn. słowa, formy wyrazowe i reprezentowane przez nie leksemy) w następującym tekście. Wyniki zapisz w tabelce podobnej do tabeli 1.

Miauczy kotek: miau!

-    Coś ty kołku miał?

-    Miałem ja miseczkę mleczka.

Teraz pusta jest miseczka, a jeszcze bym chciał.

Wzdycha kolek: o!

-    Co ci. kotku, co?

-    Śniła mi się wielka rzeka.

Wielka rzeka pełna mleka

Aż po samo dno.

(J. Tuwim, Kotek)

' To samo polecenie, co w ćwiczeniu 1, wykonaj dla zdania: Proszę pani. ja pani pomogę. Pamiętaj, że formy wyrazowe, w przeciwieństwie do słów, mogą różnić się nie tylko kształtem, ale i funkcją.

' Każda z następujących form wyrazowych reprezentuje więcej niż jeden leksem. Podaj formy kanoniczne tych leksemów: burz, ciach, dam. gnij, go, honorowi, jej, mnie, pilnie, pił. stali, tonie.

I /hiór form rzeczownikowych podzielono na formy krótkie, mające do pięciu liter, i formy dłuższe, mające ponad pięć liter. Czy podział ten spełnia definicję kategorii fleksyjnej?

"i Zbiór form rzeczownikowych podzielono na dwie klasy: do jednej należą tylko formy mianownika obu liczb, do drugiej pozostałe formy. Czy podział ten spełnia definicję I alegorii fleksyjnej? Czy podział taki wydaje ci się użyteczny?

fi Zbiór form przymiotnikowych podzielono na dwie klasy: do jednej należą tzw. formy fmlkie. jak zdrów, ciekaw, wesół, do drugiej zaś pozostałe formy. Czy podział ten '.pełnili definicję kategorii fleksyjnej? Czy wyróżnienie form krótkich ma jakieś i-., (dnienie?

I II. |enl klatek w paradygmacie rzeczownika? Zauważ, że odpowiedź zależy od tego. czy uw/ględnisz opozycję typu chłopi - chłopy, występującą w mianowniku i wołaczu III /by mnogiej.

H III |est klatek w paradygmacie przymiotnika przy założeniu, że kategoria rodzaju ma pięć Wartości? Jaki wpływ na wynik ma uwzględnienie lub nieuwzględnienie kategorii utnpnia?

•i N.i czym polega defektywizm następujących leksemów: IŚĆ, MÓC, DNIEĆ, JĄĆ, ZDUMIEĆ, KAJDANY, ZEW. BRACH. KAŻDY.

ID Z.i Janów się, dlaczego nie jest używana forma dopełniacza liczby mnogiej od RADIO. IIVi może spotkałeś się z formą radiów - dlaczego nie jest ona powszechnie akceptowana i wydaje się niezręczna? Biorąc pod uwagę rodzaj gramatyczny tego i/i ozownika i zakończenie jego tematu fieksyjnego, zastanów się, jaka forma dopełniacza In /by mnogiej byłaby zgodna z regularni gramatyki.

II Które z nustępujących form wariantywnyeh różnią się stylistycznie, które różnią się oceną normatywną, a które co najwyżej frekwencją lub zakresem występowania: dwu dwóch, funkcji - funkcyj, grunty - grunta, księgarni - księgarń, mieczy - mieczów, oddziałuje - oddziaływa, oddziałuje - oddziaływuje, pluska - pluszcze, sobie - se, zabłysło - zabłysnęło?

I ¹ lic |cst różnych co do kształtu form wyrazowych w paradygmacie leksemu KOTEK? Wyra/ stopień zróżnicowania paradygmatu lego rzeczownika za pomocą ułamka, który