71322 skanuj0023 (248)

156 II. OD POCZĄTKÓW — DO UPADKU POWSTANIA

ADAM MICKIEWICZ

GOETHE I BAJRON [Fragmenty]

Można by, zdaje się, rozdzielić poezją na dwa wielkie rodzaje, to jest: na poezją przeszłości i na poezją czasów obecnych lub przyszłych; każdy z tych rodzajów wymaga szczególnego talentu i usposobienia. Starożytni podali nam wiele głębokich, symbolicznie wyrażonych uwag. Podług dawnego podania Homer, największy poeta przeszłości, mając opiewać Achillesa, udał się na jego mogiłę i wywoływał duch bohatera. Ukazał się Achilles, a Homer, oślepiony blaskiem jego zbroi, stracił wzrok i w tym stanie ułożył Iliadę. Przeciwnie poeci liryczni, opiewający teraźniejszość, to jest uczucia, którymi są chwilowo natchnieni, i Sybille^{1 2}, opiewające przyszłość, zawsze zdawały się widzieć rzeczy innym zakryte i czuć w sobie obecność gwałtowne[go] jakiegoś dręczącego bóstwa. W tych dwóch symbolach widziemy prawdziwe oznaczenie dwóch rodzajów i dwojakiego sposobu opiewania. Pęjeta historyczny, udając się między pomniki zeszłych narodów, otacza się i dziejami, i podaniami i stara się wywołać z nich ducha przeszłości; powinien zamknąć oczy, być ślepym na wszystko, co go otacza, i w samotności układać swe dzieło; przeciwnie, poeta głoszący wielkie dzieła, na które patrzy, zachęcający do boju, wylewający uczucia miłości lub podziwienia dla swej kochanki, podziela uczucia swego narodu i swego czasu i miesza się w sprawy, które opiewa. [...]

Lord Bajron urodził [się] ze znakomitej familii mającej znaczenie polityczne, ale podupadłej i żywo czującej swoje poniżenie. Wychowany w samotności, musiał wcześnie podzielać smutne uczucia rodziny, a błąkając się po górach szkockich, miał czas dumać nad wszystkim, co go otaczało, i nad samym sobą. Kiedy pomieszczony w szkole zajął [się] klasycznymi naukami, zdaje się, że te opinie, echa dalekiej przeszłości, nie mogły przebudzić go z dumań melancholicznych i że obecnymi okolicznościami miotany, nie mógł z entuzjazmem czytać opowiadań dawnego wypadku. Bajron pisał naśladowania Wirgiliusza i Osjana³, ale w tych naśładowaniach nie okazał talentu, bo jego talent jeszcze się nie przebudził.

Pierwsze próby poetyckie Bajrona były surowo zganione; młody poeta uczuł dotkliwie wyrządzoną mu krzywdę, i wtenczas dopiero jego talent zbudził się jako Jowisz Homera, ciskając pioruny⁴. Satyra była pierwszym prawdziwie poetyckim Bajrona utworem. Natchnęły ją okoliczności czasowe, interes przemijający, słowem, była to poezja teraźniejszości; w niej okazał się młody talent, zupełnie co do charakteru i dążenia różny od talentu, któremu winniśmy Gotza z Berlichingen⁵.

Ale wkrótce przebudziły się namiętności. Bajron przywiązywał się do ludzi z młodzieńczym zapałem; zdradzony w miłości, później żyjąc w złych towarzystwach, nieraz zawiedziony od przyjaciół, opuścił ojczyznę, przebiegał Europę i przypatrywał się morderczej wojnie⁶; udał się na Wschód, w krainę dumania,

1

A. MICKIEWICZ. GOETHE I BAJRON

Rozprawa przez autora nie ukończona; pisał ją prawdopodobnie w Rosji w 1827 r. Pierwodruk w 1860, przedruk za: A. Mickiewicz, Dzielą, op. cit., t. V, cz. 1, s. 248 -249, 251-253, 254.

2

Sybille (mit. gr.) — nazwa wróżek przepowiadających przyszłe, zwłaszcza katastrofalne wydarzenia.

3

   naśladowania Wirgiliusza i Osjana — w młodzieńczych dwóch tomikach wierszy; drugi z nich, Hours of Idleness (1807) ośmieszony przez krytyków z „Edinburgh Review”.

4

   „Ciskał pioruny” odpowiadając (zob. przyp. 2) „angielskim bardom i szkockim dziennikarzom” w pamflecie English Bards and Scotch Reviewers, 1809 („Poeci angielscy i szkoccy krytycy”).

5

   Gotz von Berlichingen — dramat J. W. Goethego (1773).

6

   mordercza wojna — wojny napoleońskie; podróż do Europy i na Bliski Wschód odbył Byron w 1. 1809-1811.