72091 img013 (11)

WYWIERANIE WPtYWU PRZEZ GRUPY

jak najlepsze informacje; zdolność do ich zebrania bywa jednak upośledzona z powodu skłonności do wyszukiwania danych potwierdzających oczekiwania.

Etap i!: Tendencyjne przetwarzanie informacji

Niezachwiana wiara w istnienie jakiejś cechy lub sita pozorów często

każą nam widzieć tę właściwość lub słyszeć ją u przedmiotu, który

w rzeczywistości ma z nią niewiele wspólnego (James, 1890, s. 424).

Na drugim etapie widoczny staje się wpływ oczekiwań na poznawcze przetwarzanie zaobserwowanego zachowania. Poprzednia faza odnosiła się do aktywnego poszukiwania danych potwierdzających stereotyp; teraz omówimy bardziej pasywny proces obserwowania innych czy odbierania informacji na ich temat. Kiedy aktywizacja jakiejś kategorii społecznej wytworzy określone oczekiwania (Deaux i Lewis, 1984; Jackson i Cash, 1985), człowiek na ogól zwraca większą uwagę i lepiej koduje informację potwierdzającą oczekiwania, a nie taką, która je podważa (Bo-denhausen i Wyer, 1985; Wyer i Martin, 1986). Dowód przemawiający „za” jest łatwiej dostępny do wykorzystania jako podstawa do późniejszego kształtowania opinii (ITiggins, Rholes i Jones, 1977; Rothbart, Evans i Fulero, 1979). Darley i Gross (1983) przeprowadzili eksperyment, w którym studenci oglądali na wideo dzieci, prezentujące swoje osiągnięcia w nauce. Jeśli badanym powiedziano, że dziecko pochodzi z rodziny o wysokim statusie socjoekonomicznym, oceniali jego umiejętności jako przewyższające normę wiekową; jeśli jednak sądzili, że dziecko wychowuje się w złych warunkach, twierdzili, że jego dokonania są poniżej normy. Podobnie tendencyjne oceny stwierdzono w wielu innych badaniach (na przykład Bodenhausen, 1988; Duncan, 1976; Sagar i Schofield, 1980).

Kiedy stereotyp zostanie zaktywizowany, człowiek skłonny jest skupiać się na przetwarzaniu zgodnych z nim informacji, a w rezultacie widzi to, co chce zobaczyć. Efekt ten został zademonstrowany podczas pewnego interesującego doświadczenia. Badani studenci dowiedzieli się, że osoba, z którą mają przeprowadzić wywiad, jest towarzyska bądź nieto-warzyska (Major, Cozareili, Testa i McFarlin, 1988). Uczestnikom, którzy spodziewali się rozmowy z osobą towarzyską, w rzeczywistości przydzielono nietowarzyskiego interlokutora, i odwrotnie. Okazało się, że oceny wystawiane przez badanych po skończeniu wywiadu odzwierciedlały w większym stopniu ich oczekiwania niż rzeczywiste cechy rozmówcy. Studenci spodziewający się, że ich partner będzie towarzyski,

oceniali jego umiejętności społeczne wyżej niż badani nastawieni na kontakt z osobą nietowarzyską.

Ponieważ człowiek poświęca więcej uwagi faktom potwierdzającym jego oczekiwania, z reguły zapamiętuje je lepiej niż informacje sprzeczne ze stereotypem. Najbardziej skłonny jest przypomnieć sobie informację potwierdzającą oczekiwania, jeśli dotyczy ona cech (a nie zachowań) oraz odnosi się do grupy (a nie jednostki) (Stangor i McMillan, 1992). Jest to jedna z wielu przyczyn, dla których tak trudno zmienić stereotyp - niezmiernie łatwo kodujemy i przypominamy sobie dowody przemawiające za tym, że jakaś grupa charakteryzuje się daną cechą (por. Hamilton, Sherman i Ruvoło, 1990). Amerykanin, który spodziewa się po Włochach uczuciowości, a następnie spotka kilku uczuciowych Włochów i kilku chłodnych, zwróci większą uwagę na tych, którzy przejawiają wysoką emocjonalność. I właśnie takie egzemplarze dostępne będą w jego pamięci jako podstawa do wyrabiania sobie opinii na temat Włochów.

Chociaż nie jest do końca jasne, dlaczego informacje potwierdzające oczekiwania są inaczej kodowane i pamiętane, pod uwagę bierze się najczęściej dwa czynniki. Po pierwsze, człowiek rzadko oczekuje, że stereotypy będą się sprawdzać w stu procentach, a zatem może nie brać w rachubę sprzecznych z nimi faktów. Prawdopodobnie uwzględniane są pewne „wyjątki od reguły”, które niekoniecznie muszą być traktowane jako dowody podważające stereotypowy wizerunek grupy (por. Srulł, Lichtenstein i Rothbart, 1985; Stern, Marrs, Cole i Milłar, 1984). Dla dyrektora uznającego tradycyjny stereotyp kobiety, asertywna pracownica stanowić będzie po prostu wyjątek potwierdzający regułę.

Po drugie, oczekiwania oparte na stereotypach często dotyczą właściwości, których istnienie trudno jest podważyć (Hilton i von Plippel, 1990; Rothbart i John, 1985). Takie negatywne cechy, jak agresywność, podejrzliwość, fałszywość i egoizm, na ogół łatwo jest potwierdzić, natomiast znacznie trudniej jest udowodnić ich brak. Nawet jeśli członek obcej grupy postępuje uczciwie, możemy sobie tłumaczyć, że próbuje nas wywieść w pole, aby w przyszłości odnieść większą korzyść, kiedy zawiedzie nasze zaufanie. W wypadku tak niejednoznacznych cech, jak niewiarygodność, trudno określić, jakie zachowania im zaprzeczają, a zatem łatwo jest nie uwzględnić podważającego je dowodu.

Jednakże jeśli oczekiwanie jest bardzo silne i podatne na podważenie, dowód „przeciwko” prawdopodobnie będzie miał wpływ na późniejsze wspomnienia (Sruli i in., 1985). Jeśli stereotypowe przekonanie jest mocne, nieoczekiwana informacja przetwarzana jest staranniej (na głębszym poziomie) niż informacja oczekiwana (Hemsley i Marmurek, 1982;