72971 skanuj0020 (191)

minerałem kwaśnych skał głębinowych i żyłowych. W skalach obojętnych jest go znacznie mniej. Biotyt jest bardziej rozpowszechniony i może występować zarówno w skałach głębinowych kwaśnych jak i obojętnych oraz w żyłowych.

P i r o k s e n y tworzą liczną grupę minerałów o zróżnicowanym i dość skomplikowanym składzie chemicznym. Ogólnie można określić, że są to krzemiany magnezu, żelaza, wapnia, rzadziej sodu i glinu. Krystalizują tworząc kryształy o pokroju krótkosłupowym (rys. 3.5). Wykazują dobrą, charakterystyczną, dwukierunkową lupliwość wzdłuż ścian słupa prawie prostopadłą do siebie; na ogół są zabarwione na ciemno - barwa czarna, niekiedy zielonkawa lub brunatna; twardość 5-6, połysk szklisty lub metaliczny; słaba odporność na wietrzenie .chemiczne. Pirokseny występują zarówno w skałach magmowych obojętnych, jak i zasadowych, w kwaśnych są nieco mniej pospolite. Najbardziej rozpowszechnionym minerałem z grupy piroksenó w jest augit CafMg.Fe.AlHSiAljOg].

Rys. 3.5. Kry- Rys. 3,6. Kryształ piroksenu ształ amfibolu

A m f i b o 1 e, podobnie jak pirokseny, tworzą grupę, do której należy dużo minerałów o znacznej zmienności składu chemicznego. Skład chemiczny amfiboli jest zbliżony do piroksenów, z tym że amfibole są uwodnionymi krzemianami (zawierają grupę OH). Krystalizują w postaci wydłużonych słupów (rys. 3.6). Wykazują dobrą łupliwość dwukierunkową wzdłuż ścian słupa, przecinającą się pod kątem 124°; twardość 5-6; barwa najczęściej czarna, rzadziej zielonoczarna; połysk szklisty. Amfibole charakteryzuje słaba odporność na wietrzenie chemiczne. Najpospolitszym minerałem występującym w skałach magmowych jest hornblenda CajfMg.Fe), [OH]₂ [SigO^jj. Amfibole podobnie jak pirokseny występują licznie w skałach magmowych, a przede wszystkim w skałach zasadowych i obojętnych.

Rys.' 3.7. Kryształ oliwinu (dwie odmiany)

01 i w i n y — minerały należące do tej grupy są krzemianami żelaza i magnezu o ogólnym wzorze (Mg, Fe)* [SiOJ. Dobrze wykształcone kryształy oliwinu w skałach występują stosunkowo rzadko (rys. 3.7). Najczęściej oliwiny krystalizują w postaci ziam lub nieregularnych skupień ziarnistych. Oliwiny mają twardość 6,5—7, barwę żółtozieloną lub oliwkową, bardzo słabą łupliwość, połysk szklisty. Oliwiny charakteryzują się słabą odpornością na wietrzenie chemiczne. Są one składnikiem głównie zasadowych skał magmowych i w niewielkich ilościach niektórych obojętnych (gabro, bazalt). Występują więc w skałach ubogich w krzemionkę.

Najważniejsze cechy rozpoznawcze głównych minerałów skałotwórczych podano w tabeli 3.2.

Minerały poboczne i dodatkowe, te ostatnie zwane często akcesorycznymi, mogą występować dość powszechnie w wielu typach skał magmowych. Najczęściej występują one w skale w rozproszeniu w postaci drobnych, niedostrzegalnych makroskopowo kryształów. Do najpospolitszych minerałów w tej grupie należą:

•magnetyt - o wzorze Fe₃0₄ - tworzy kryształy (rys. 3.8) o barwie i rysie czarnej, połysku metalicznym, twardości S. Jest to minerał o silnych własnościach magnetycznych. Czarna barwa minerału wpływa na ogólne zabarwienie skały na kolor ciemny. Jest to szczególnie charakterystyczne w skale wylewnej, zwanej bazaltem;

•hematyt — o wzorze FejOj - tworzy blaszki / o barwie najczęściej czarnej, / / czerwonawo przeświecają- \\ cej, rysa minerału jest wiś- \ niowa, brak łupliwości,
twardość 5,5—6,5. Hematyt ^Ry^s- ^3-^8- ^K0^,szUłjest najczęściej produktem magnetytu		Rys. 3.9. Kryszial pirytu (dwie odmiany

utlenienia magnetytu. W skatach z reguły występuje w rozproszeniu, nadając im charakterystyczną czerwonawą lub wiśniową barwę;

•piryt — o wzorze FeSj — najczęściej ma sześcienny kształt (rys. 3.9). twardość 6, połysk metaliczny, brak łupliwości, barwę mosiężną, rysę czarną. Piryt występuje w skałach w postaci sześcianów. Jest minerałem nietrwałym, szybko utlenia się i przechodzi w minerał zwany limonitem;

Rys. 3.10. Kryształ granatu

•granaty — dość liczna grupa minerałów (krzemiany żelaza, wapnia, magnezu, glinu i innych metali). Granaty krystalizują w kryształach o pokroju izometrycznym (rys. 3.10), barwa najczęściej ciemnoczerwona, brak łupliwości, połysk szklisty, twardość 7. Spotyka się je najczęściej w granitach i pegmatytach;

•turmaliny — duża grupa minerałów (uwodnione borokrzemiany rozmaitych metali). Kryształy najczęściej mają pokrój słupowy, połysk szklisty, twardość 7, barwę czarną i nie wykazują łupliwości.

3.2. Budowa wewnętrzna

Budowa wewnętrzna skał magmowych zależy od składu magmy, warunków jej krystalizacji i zmian podczas krzepnięcia. Pojęcie budowa wewnętrzna skał magmowych określana jest przez: strukturę i teksturę skały.

23