74212 skanuj0001 (298)

28__

Farmakodynamika leków stosowanych w zakażeniach i chorobach inwazyjnych

Witold S. Gumułka [ 28.1 |

Farmakodynamika antybiotyków

^Zwalczanie chorób wywołanych przez drobnoustroje i pasożyty oraz chorób nowotworowych przy użyciu środków farmakologicznych określa się mianem chemioterapii; ) iest to pojęcie_wprowadzornrdtrmedycyfly przez Pawła Ehrlicha-fl 854--..191.5),

yZgodnie z tym określeniem chemioterapeutyki to związki obce organizmowi człowieka "zwierzęcia, uszkadzające lub niszczące drobnoustroje (bakterie, grzyby, wirusy), pasożyty lub komórki nowotworowe.!

128.1.1 1

Chemioterapia chorób bakteryjnych

Chemioterapeutyki, współcześnie stosowane w leczeniu zakażeń bakteryjnych, obejmują antybiotyki oraz leki syntetyczne, np. sulfonamidy, jeszcze do niedawna nazwę „antybiotyki” rezerwowano dla.chemioterapeutyków o pierwotnie biologicznym pochodzeniu, tj. będących substancjami wytwarzanymi przez drobnoustroje (bakterie, grzyby) bądź pochodnymi takich substancji, przypisując im zarazem podstawową rolę w leczeniu zakażeń jWart o bowiem podkreślić, że koncepcja użycia substancji wytwarzanych przez żywe drobnoustroje do zniszczenia innych drobnoustrojów (antybioza) jest tak stara, jak mikrobiologia, a nieświadomie stosowano ją jeszcze wcześniej, np. w Chinach od ponad 2500 lat. (Obecnie jednak bierze się pod uwagę nie tyle pochodzenie danej grupy chemioterapeutyków, ile znaczenie, jakie należące do niej leki mają w lecznictwie} Nic więc dziwnego, że fluorochinolony są powszechnie — choć niezupełnie słusznie — określane mianem antybiotyków, chociaż są to chemioterapeutyki pochodzenia wyłącznie syntetycznego. Co więcej, nazwy tej nie rozciąga się na chinolony, mimo że fluorochinolony zostały z nich wyprowadzone. Warto zwrócić uwagę, że prasa codzienna nie określa należącej do fluorochinolonów ciprofloksacyny („Cipro”) inaczej niż „antybiotyk”. „Cipro” zwalczająca zakażenia laseczką wąglika i skutecznie zapobiegająca ich następstwom nagle zyskała na znaczeniu jesienią 2001 r. w związku z — mniej lub bardziej realną — możliwością zakażenia wymienioną bakterią w następstwie biologicznego ataku terrorystycznego.

Działanie chemioterapeutyki] ocenia się charakteryzując jeg<Ązakręs_x typ^jljzj^nie-,^ chanizm. (idealny chcmiotcrapeutyk przeciwbakteryjny powinien™ działać wybiórczo i skutecznie przcciwbaktcryjnie, raczej bakteriobójczo niż bakteriostatycznie. Na działanie to nie powinna występować ani się rozwijać oporność. Siła działania nie powinna „/,• _t ulegać zmniejszeniu po zetknięciu z płynami ustrojowymi, białkami, enzymami tkań-" -^yt kowymi. Chemioterapcutyk powinien ponadto odznaczać się odpowiednimi ceęhami farmakokinetycznymi. Przeznaczony do stosowania ogólnego chemioterapcutyk powinien szybko i możliwie całkowicie ulegać wchłanianiu (co jest ważne zwłaszcza przy *->. doustnej drodze podania, patrz „Farmakokinetyka”). W przypadku wykazywania przez ¹ lek tzw. efektu poantybiotykowego (PAE, patrz dalej), chemioterapeutyk powinien też szybko osiągać duże stężenia we krwi, płynach ustrojowych i tkankach docelowych; nie muszą się one jednak utrzymywać długo. Przy braku tego efektu skuteczne stężenia przeciwbaktcryjne powinny utrzymywać się przez cały czas między podaniami. Wydalanie chemioterapeutyku z moczem (żółcią) w postaci wolnej w odpowiednich stężeniach mm istotne znaczenie i jest korzystne w leczeniu zakażeń dróg moczowych (żółciowych). J Dla odróżnienia, chemioterapeutyk mający, działać miejscowo nie powinien ulegać wchłanianiu nawet w najmniejszych ilościachjjtj. po podaniu np. doustnym powinien działać wyłącznie w obrębie przewodu pokarmowego. Chemioterapeutyk powinien mieć także cechy, jakich wymaga się od innych leków, a więc: odznaczać się odpowiednią rozpiętością terapeutyczną, w miarę możności nie wywoływać objawów niepożądanych, być powszechnie dostępny i możliwie tani.

28.1.1.1

Zakres działania

Zakres działania, oznaczony różnymi metodami mikrobiologicznymi, określa hipotetyczną skuteczność terapeutyczną chemioterapeutyku w zakażeniach bakteryjnych. Nie jest on identyczny ze wskazaniami, ponieważ nie uwzględnia działania in vivo oraz skuteczności klinicznej. )ChemioterapeutyJci-działające-na_ dużą_^liczbę gatunków bakterii (Gram-dodatnich i Gram-ujemnych) określa się mianem chemioterapeutyków o szerokim zakresie działania] Zakres działania ma znaczenie dla niektórych objawów niepożądanych wywieranych przez chemioterapeutyki (np. nadkażeń).

I 28.1.1.2 |

Oporność drobnoustrojów

Oporność drobnoustrojów na chemioterapeutyk jest w pewnej mierze związana z zakresem działania (oporność naturalna), choć całość tego zjawiska jest bardziej złożona. O oporności mówi się wtedy, kiedy średnie stężenia hamujące populację drobnoustrojów in vilro są większe od stężeń możliwych do uzyskania in vivo. Najprostszym typem oporności jest oporność naturalna. Oznacza ona niewrażliwość danego gatunku na chemioterapcutyk; mówiąc inaczej, gatunek leży poza zakresem działania chemioterapeutyku.

Oporności naturalnej („wrodzonej”) przeciwstawia się oporność nabytą w jej dwóch postaciach: pierwotnej, powstającej wskutek spontanicznej mutacji szczepu należącego do gatunku wrażliwego na chemioterapeutyk i wtórnej, która zasługuje na dokładniejsze omówienie.

917