74648 P1030224

jest umieszczane w obrębie wykluczenia, jako jego szczególna forma lub też jako jeden z wymiarów upośledzenia, który wraz z innymi konstytuuje ogólniejszą kondycję określaną jako wykluczenie społeczne (Berghman, 1997). Brytyjska Partia Pracy często przedstawia wykluczenie społeczne jako coś więcej niż ubóstwo. Pojęcie zachodzących na siebie związków wyraża przekonanie, że niektórzy Judzie doświadcząją jednocześnie materialnej biedy oraz wykluczenia społecznego, podczas gdy inni mogą być ubodzy, nie będąc społecznie wykluczonymi albo mogą być społecznie wykluczeni, niekoniecznie żyjąc w ubóstwie. Jest to częste podejście; relatywny rozmiar tych trzech grup jest zatem kwestią empirycznego pomiaru, z kolei jego wyniki mogą zależeć od definicji oraz wyboru wskaźników wykluczenia społecznego.

Dowody na powiązanie empiryczne. W niewielkiej, lecz stale wzrastąjącej liczbie badań empirycznych wskaźniki te mierzą wykluczenie społeczne według wielu innych odrębnych wymiarów. Najczęściej obok materialnej biedy oraz deprywacji obejmują one różne jej odsłony: wykluczenie z rynku pracy (a w niektórych przypadkach z innych ekonomicznie i społecznie cenionych aktywności); izolację społeczną; wykluczenie polityczne; wykluczenie z publicznych i prywatnych usług. Badania te rzucają pewne światło na współwystępowanie różnych wskaźników wykluczenia społecznego oraz na stopień, w jakim jednostki są wykluczone jednocześnie w wielu wymiarach, co sugeruje większość opracowań dotyczących wykluczenia społecznego.

Europejskie badania empiryczne wskazują na (różny) stopień nakładania się na siebie materialnej biedy oraz innych wymiarów wykluczenia społecznego. Burchardt z zespołem (Burchardt i in., 2002b) analizując Badania Brytyjskiego Panelu Gospodarstw Domowych (BHPS) odkryli wyraźne związki między poziomem dochodu a wykluczeniem z działań produktywnych (włącząjąc w to opiekę rodzinną) i, w mniejszym stopniu, z zaangażowania politycznego oraz interakcji społecznych. Choć z badania tego wynika, iż „niski dochód często pokrywa się z wykluczeniem w innych wymiarach, to w żadnym z przypadków większość najbiedniejszego kwintala populacji nie była wykluczona w żadnym z tych innych wymiarów (Burchardt i in., 2000b: 395). Początkowe analizy robione w ramach Badania nad Biedą i Wykluczeniem Społecznym (PSE) (które w przeciwieństwie do BHPS obejmie specjalnie opracowane wskaźniki wykluczenia społecznego) pokazują „silny związek” między ubóstwem a innymi wymiarami wykluczenia społecznego, z wyjątkiem izolacji społecznej oraz wsparcia (Bradshaw, 2000c). Dalsze analizy również wskazują na silny związek pomiędzy uporczywością ubóstwa a stopniem wykluczenia dzieci z aktywności społecznej oraz z usług (Adelman i in., 2003).

Brak silnych związków między ubóstwem a wyizolowaniem społecznym ma szczególne znaczenie, ponieważ będąc wskaźnikiem braku integracji z solidarystycznymi sieciami społecznymi, izolacja społeczna stanowi esencję wykluczenia społecznego w ramach „paradygmatu solidarności” (Martin, 1996; Spicker, 1997). W niektórych opracowaniach było ono także bardziej kojarzone ze znaczeniem wykluczenia społecznego (Gallie, 1999). Faktycznie wyniki pewnych badań krzyżowych prowadzonych w Unii Europejskiej wskazują na fakt, że społeczeństwo „jest wyczulone na fizyczne oraz społeczne wyizolowanie, gdy mowa o wykluczeniu społecznym” (Golding, 1995: 230), jednakże istnieje potrzeba dalszych badań dotyczących potocznego rozumienia tego terminu. Integracja społeczna przyjmtye nieco inną postać pośród anglosaskiej „sieci” modeli wykluczenia (które skupiąją się na „powiązaniach z mainstreamowymi grupami zajmującymi lepszą pozycję, a także na potencjalnych sieciach wsparcia) i jest łączona z kwestiami wzmacniania kapitału społecznego (Buck, 2001: 2255; 6, 1997)⁴. Znaczenie relacji społecznych dla skupionego na dziecku rozumienia wykluczenia społecznego w kontekście „złożonego świata społecznego” dzieciństwa było również podkreślane przez Tess Ridge (2002: 143).

Szczupły materiał dowodowy na ten temat wydaje się potwierdzać ustalenia PSE co do stosunkowo słabego związku między biedą a wyizolowaniem społecznym, mimo że jest on bardziej wyraźny w niektórych krąjach niż w innych i bardziej wśród jednych grup niż innych (Paugam, 1996; Barnes i in., 2002; Apospo-ri i Millar, 2003). Większość badań wskazuje na słabe związki między ubóstwem a izolacją społeczną wśród kobiet i mężczyzn (Russell, 1999). Jednak nie odnosi się to do młodych kobiet

107