75235 notatki006

światowe złoża rud żelaza, złota, miedzi, niklu, platynowców. Surowce energetyczne są natomiast reprezentowane prawie wyłącznie przez uran.

ERA PALEOZOICZNA

Koniec paleozoiku wyznacza etap masowego wymierania większości gatunków zwierząt. Podział paleozoiku na starszy i młodszy wynika ze zróżnicowania organicznego oraz z istnienia dwóch cykli górotwórczych, tj. kaledońskiego i waryscyjskiego. Na początku paleozoiku jednolity dotąd kontynent (Pangea) rozdzielił się na kilka mniejszych bloków (Baltika, Laurencja, Syberia, Gondwana). Na obszarze Europy rozciągał się z zachodu na wschód głęboki zbiornik morski o tendencji do obniżania dna, wypełniany osadami o miąższości kilku km. Pod koniec syluru w orogenezie kaledońsldej osady te zostały sfałdowane i wypiętrzone. W młodszym paleozoiku obszary zachodniej i środkowej Euroby aż po Góry Świętokrzyskie pokrywał stosunkowo głęboki ocean waryscyjski. Tworzące się w nim osady uległy wypiętrzeniu i sfałdowaniu w trakcie orogenezy waryscyjskiej. W karbonie na wybrzeżach mórz i rozległych śródgórskich jeziorach i mokradłach w gorącym i wilgotnym klimacie rozwijały się olbrzymie torfowiska które dały początek złożom węgla kamiennego. W kambrze rozpoczął się rozwój wielu grup zwierząt. Istniały już wtedy wszystkie żyjące dzisiaj typy zwierząt z wyjątkiem kręgowców. Dopiero w sylurze dołączyły do nich kręgowce (bezczaszkowce i ryby). W tym samym czasie doszło do wyjścia roślin i zwierząt (stawonogów) na ląd. Szczyt rozwoju rośliny zarodnikowe osiągnęły w karbonie i wkrótce potem ustąpiły miejsca lasom iglastym. Z karbonu znane są pierwsze gady i aktywnie latające owady. Pod koniec permu wymarło ok. 90% morskich zwierząt - w tym wszystkie grapolity, trylobity i prymitywne koralowce).

ERA MEZOZOICZNA

W mezozoiku odbywały się intensywne ruch płyt litosfery, które spowodowały rozdzielenie się powstałego w permie kontynentu. Podobnie jak koniec poprzedniej ery tak i schyłek mezozoiku wyznaczony jest przez etap wielkiego wymierania zwierząt. W triasie rozpoczął się trwający do dziś rozwój Atlantyku. Początkowo tworzył on tylko wąski basen morski oddzielający Amerykę od Europy i Afryki. W triasie i jurze miały miejsce pierwsze w Europie jeszcze stosunkowo słabe ruchy Orogenezy alpejskiej. Najczęściej zachodziły tylko pionowe ruchy blokowe. Dopiero w kredzie aktywność tektoniczna nasiliła się i spowodowała znaczne wypiętrzenie Tatr. W triasie intensywnie rozwijały się rośliny iglaste, świat zwierząt wzbogacił się o prymitywnie ssaki, ale przez cały mezozoik pozostawały w cieniu dinozaurów. Wyginięcie dinozaurów było najprawdopodobniej spowodowane upadkiem wielkiego meteorytu w rejonie półwyspu Jukatan. Katastrofa ta spowodowała zagładę także innych grup zwierząt, a wśród nich amonitów i prymitywnych ryb.

ERA KENOZOICZN A

W trzeciorzędzie trwał spokój tektoniczny. Dopiero w młodszym trzeciorzędzie miały miejsce intensywne ruchy orogenezy alpejskiej. Uformowane zostały wówczas: Alpy, Atlas, Pireneje, Karpaty, Apeniny, Kordyliery, Andy, Kaukaz, Himalaje i inne. Pod koniec trzeciorzędu ruchy alpejskie stopniowo słabły. Klimat pod koniec trzeciorzędu stawał się chłodniejszy. Na Antarktydzie rozrastał się lądolód. W czwartorzędzie dalsze ochłodzenie klimatu zaowocowało rozwojem olbrzymich pokryw lodowych. Ostatni lód ustąpił w terenów środkowej Europy zaledwie ok. I2tys.Iat temu. Obecnie wyróżnia się od trzech do siedmiu zlodowaceń plejstoceńskich (glacjałów), przedzielające je okresy cieplejsze określane są jako interglacjały. Powtarzające się etapy rozwoju i zaniku lądolodów i lodowców górskich uwarunkowały powstanie rzeźby glacjalnej nie tylko w górach, ale i na obszarach niżowych. W czwartorzędzie wyginęły liczne grupy ssaków i ptaków. W starszym plejstocenie pojawił się człowiek. Człowiek rozumny (Homo sapiens) jako gatunek zaistniał znacznie później - w młodszym plejstocenie na Bliskim Wschodzie. Wzrost liczebności populacji i wytworzenie

6