75548 IMGd29

ANDRZEJ TOWIANSKI (1788 11799] — 1878)

VI dziejach polskiej myśli pierwsza połowa XIX wieku przyniosła prawdziwą eksplozję me-sjanistycznych doktryn. Niekiedy nawet upatrywano w tym fakcie osobliwość polskiej kultury, ba, swoistą odrębność ,,narodowego ducha”. Była to konstatacja oczywiście przesadna. Albowiem mesjanizm nie stanowił bynajmniej kwestii regionalnej. Aura mesjanistyczna właściwa jest dla stylu myślenia epoki romantycznej, dla jej obiegowego sposobu rozumienia i przeżywania świata oraz problematyki ludzkiego istnienia. Wątki mesjanistyczne pojawiły się też wcześniej i gdzie indziej, choćby we Francji — na przełomie XVIII i XIX wieku — w twórczości L. C. de Saint-Martina i J. de Maistre’a, nieco później w palingetycznych wizjach P. R. Bal-lanche’a, w religii saintsimonistycznej i dziesiątkach systemów teozoficznych. Prawdą jest jednak fakt, że dopiero na gruncie polskim wątki te doszły do klarownej wyrazistości i skrystalizowanej doktrynalnie postaci.

W badaniach nad polskim mesjanizmem ujawniły się dwie postawy skrajne: postawa wyznawcza i postawa nihilistyczna. Zwolennicy pierwszej skłonni byli doszukiwać się w me-sjanistycznych doktrynach rewelacji prawd ostatecznych, a w ich twórcach nauczycieli i zbawców ludzkości. Historyczną analizę zastąpiono tedy hagiografią i apologetyką. Natomiast reprezentanci drugiej postawy kierowali się bardziej intencjami refutacyjnymi niźli troską

7