76084 P1240449

powiedzieć, U sad en t tych czynników nie może stanowić bardziej precyzyjnego kryterium do wyróżnienia kultury łużyckie;) w takim zakresie terytorialny® 1 chronoloficznyn jaki przyjmowany jest najczęściej i to głównie w polskiej literaturze, Nic też dziwnego, że zwłaszcza w latach ostatnich pojawiają aią różne próby złagodzenia dostrzegalnero faktu, it kultura łużycka w dotychczasowym rozumieniu nie posiada dostatecznych, nadających sie do przyjęcia w badaniach naukowych, krvteriów uzasadniających jej wydzielanie.

V tej sytuacji rodzi się pytanie jak wice doszło do ukształtowania pojęcia kultury łużyckiej w tradycyjnym jej najszerszym rozumieniu, gdy dochodzimy do stwierdzenia, iż trudno wskazać na cechy ją w takim właśnie zakresie wyodrębniające. Wydaje się, iż jest to klasyczny przykład kształtowanie się pojęcia, którego zakres był sukcesywnie, w tym przypadku w trakcie dziejów badać nad kulturą łużycką, poszerzany.

Rzadko lub prawie wcale nie podejmowano do niedawna weryfikacji tego pojęcia opartej na logicznej teorii nauki. Takie właśnie kształtowanie się zakresu tego pojęcia było warunkowane różnymi czynnikami tkwiącymi zarówno w organizacji samych badać, problematyce badawczej, dla której a.in. zakres tego pojęcia nie był bez znaczenia, czy wreszcie faktea, iż dotyczy ono takiego wycinka pradziejów, w którym rzeczywiście aaay do czynienia z procesem pewnego ujednolicania kulturowego znacznych obszarów Europy, a które najbardziej manifestują się w ciało-palnya obrządku grzebalnym. Nie sposób tutaj szczegółowo tych wszystkich czynników z dziejów nauki omawiać, choć'byłoby to właśnie z tego punktu widzenia nie tylko interesujące, ale sądzę także pouczające, kykracza to już Jednak poza zakres tematu mojego wystąpienia, dlatego ograniczam się tylko do takiego ich zasygnalizowania.

Pakt pojawienia się w nauce i funkcjonowania w niej pojęcia, którego zakres jak wynika z powyżej przeprowadzonej analizy nie posiada dostatecznego uzasadnienia, może wydawać nie nie bez racji zresztą nię-^ł pokojący. Riepokó?) ten możnaby sprowadzić do zagadnienia czy zdanie że i kultura łużycka jest to zespół występujący od środkowego okresu epoki brązu aż do wczesnych fez okresu lateńskiego na terenie dorzecza Odry i kisły, znacznej części dorzecza Łaby oraz Morawy, Wagu, Nitry i Hro-nu, które możemy traktować jako zdanie proponowane na twierdzenie naukowe czy nawet Jako takie funkcjonujące, nie spełnia wymogów jakie stawia takim zdaniom logiczna teoria nauki. Otóż w dyscyplinach formalnych rzecz oczywista zdanie takie nie mogłoby funkcjonować w takiej roli jaką odgrywa w naszym przypadku. Cynika to z poruszonej na wstępie sprawy o niższym spełnianiu wymogów logicznej teorii nauki przez dyscypliny humanistyczne, oo oczywiście nie oznacza, iż nie spełniają ich wcale. Ile stanowi to zresztą, jak słusznie akcentuje J. Kmita specy

ficznej cechy metodologicznej tych nauk. Podstawowych przyczyn t*»o nc— pa trwać się należy w dziejach tych nauk, w tym, iz stosunkowo n:? t %»; dawno zaczęto je traktować jako dział nauki¹ . Nie analizując rzcżeró-łowo naszego tutaj przypadku zdania określającego kulturę łużycka, \z można Jednak powiedzieć, it posiada ono charakter i n tersu fc1ektvwny. x_v-nika on bowiem ze stosowanego języka właściwego naszej dyscyplinie, utytego również na etapie konstruowania tego zdania v oparciu o różnorakie przesłanki, Które wynikały z pewnej właściwej niezbędnej wiedzy z zakresu archeologii czy prahistorii. Nie nożna więc wrażać zdziwienia, że takie określenie funkcjonowało czy funkcjonuje w nauce. Spełnia ono jednak w niskim stopniu warunki stawiane znaniom oroponewa-*.— na twierdzenia czy przyjmowane jako hipotezy. Nastręcza be. ie- trudności w zakresie Intersubiektywnej komun ikowaiń o s e i z racji małej ścisłości języka, którym sie posługiwano, podobnie jak i intersubiekXumk jego kontrola nie przynosi analogicznych wyników /co nie zakłada całkowitej zgodności poglądów/. To zaś potwierdzają wstępujące w literaturze czy wypowiedziach rozbieżności w określaniu kultury łużyckiej, proponowaniu różnych uzupełniających czy modyfikujących terminów, których celem jest przybliżenie do bardziej zracjonalizowanych zasad formułowania zdać proponowanych na twierdzenia czy będących hipotezami.

Przedstawione potażej rozważania, w ramach których przede wszystkim starałem sie poddać analizie zasady wydzielania kultury łużYcki**; oraz określenia zakresu tegcf pojęcia, należałoby zakończyć wnioskiem zawiera ją cym może jednocześnie propozycję co do stosowania tero poje-? cia, którego określenie pełni w nauce funkcję zdanie proponowanego na twierdzenie czy przynajmniej hipotezy. Zaproponowanie jakiegoś wnio-ku wypada w moim przekonaniu poprzedzić jeszcze analiza kwestii zróżnicowania kultury łużyckiej. Jak pamiętamy, z tego co wyżej zostało wypowiedziane, każdej w zasadzie próbie określenia kultury łużyckiej towarzyszyły uwagi dotyczące Jej zróżnicowania, które zawsze dość konsekwentnie akcentowano. Rezultatem świadomości tego faktu jest wstępujący już obecnie w różnych wersjach w literaturze podział kultury łużyckiej na grupy regionalne. JTożno również powiedzieć, że dotychczas większą uwagę skupiało na sobie zróżnicowanie kultury łużyckiej w sensie przestrzennym, między różnymi regionami jej występowania. mniejszy** stopniu zajmowano się natomiast Jej zróżnicowaniem w pienie, w przekroju chronologicznym. Najbardziej wyraźnie zarysowała sie ta kwestia w literaturze czeskiej, co znalazło swój wyraz w przyjętej ta® terminologii i mianem kultury łużyckiej obejmowano tylko fazy najstarsze, młodsze wyróżniając Już jako kulturę śląską i pistenIcka. Ta ter-mo-logia nie była stosowana konsekwentnie, a ponadto brak jest bardziej jasnego stanowiska w jakim stopniu kultura śląska stanowi jakościowo

23