77790 Image 39

nc, narodowe itp.), zaś pośrednio odbijają działalność fizyczną i psychiczną działalność człowieka);

3)    źródła psychotechniczne stanowią wszelkie pozostałości powstałe na gruncie materializowania się świadomości dla przekazania innych swoich myśli odzwierciedlających sprzeczności zachodzące w przyrodzie, środowisku społecznym i we własnym myśleniu. Odbijają one w sposób bezpośredni udział świadomości w przetwarzniu materialnym i społecznych warunków bytu a pośrednio także fizyczną i społeczną stronę życia ludzkiego”.

4)    tradycja to według G. Labudy kategoria źródeł, która łączy cechy wszystkich trzech pozostałych kategorii, odbijając bezpośrednio płaszczyznę fizyczną i psychiczną. Głównie chodzi tutaj o to wszystko, „co w formie przeżytków i pamięci o czasach przeszłych tkwi w żywych ludziach”.

Przedstawione przykłady klasyfikacji źródeł historycznych, mniej lub bardziej trafne, niewątpliwie, jak to słusznie zauważa J. Topolski, zawierają w sobie także różne błędy i nieadekwatności w sferze podziału, nazewnictwa i celów. Błędy te wynikają z wielowartościowości źródeł, ich powiązań wewnętrznych, a także różnych punktów widzenia.

Jak już podkreślaliśmy podział źródeł na pisane i nie pisane (lub pisane i materialne) nie może stanowić adekwatnego podziału, ze względu na to, że są źródła posiadające obie te cechy, np. pomniki, płyty nagrobne. Każde źródło może być materialne, kronika czy książka obok tego, że jest źródłem pisanym, jest równocześnie pozostałością trwałą, przedmiotem materialnym. To samo można powiedzieć o podziale źródeł na pośrednie i bezpośrednie. Ten, wydawać by się mogło, dość klarowny podział także posiada nieadekwatność. Każdą pozostałość można zaliczyć do bezpośrednich, bo jest wytworem pracy ludzkiej (można to odnieść także do źródeł pisanych). Kronika też jest wytworem bezpośrednim. Podział ten można uznać za trafny pod warunkiem, że będziemy rozumieli w tym pojęciu sposób przekazywania informacji o minionej rzeczywistości. Wtedy zabytek kultury materialnej będzie źródłem bezpośrednim, zaś pismo przekazem pośrednim. To samo można by powiedzieć o podziale na źródła nieme i mówiące, każde w swoisty sposób do nas przemawia. Także źródło materialne utrwalone w kamieniu przemawia do nas, zwłaszcza do historyka, który potraf] je w swoisty sposób ożywić. Można więc powiedzieć, iż dotychczasowe próby dokonania adekwatnych podziałów źródeł.

aczkolwiek wiele z nich dla nauki bardzo pożytecznych, nie zdołały dotąd ustalić wspólnej, przyjętej przez ogól historyków, definicji.

Znany w kraju historyk metodolog Jerzy Topolski uznając, że dotychczasowe podziały źródeł rzeczywiście zawierają rożne błędy uważa za niemożliwe, ze względów o których mówiliśmy, przedstawienie jednej najlepszej klasyfikacji. Twierdzi w związku z tym, że mogą być przyjęte rożne definicje klasyfikacyjne źródeł w zależności od tego, jakie stawiamy im cele. Podaje, że za najwartościowszy uznaje podział na:

1)    źródła bezpośrednie i pośrednie,

2)    źródła pisane i niepisane.

Przypominamy, że zwolennikami podziału na źródła bezpośrednie i pośrednie byli między innymi J.G. Droysen, E. Bernheim, B. Schmeidler, a z Polaków M. Handelsman, zaś podziału na źródła pisane i niepisane: J. Lelewel, S. Kościałkowski i M. Handelsman (jako podział drugi).

5. Wiedza źródłowa

Każde źródło historyczne dostarcza historykowi określonej wiedzy o przeszłości nazywanej wiedzą źródłową. Wiedza źródłowa to inaczej (^órjpn^nacjLoJaktach historycznych wydobytych ze źródeł. We- <.

dług J. Topolskiego zbiór ten można ująć w czterech podstawowych punktach:

łj wydobytych zp

1)    „jako całość możliwych informacji o faktach historycznych zmagazynowanych we wszystkich źródłach (ogólna wiedza źródłowa w rozumieniu potencjalnym),

O - -J/

2)    jako całość informacji o faktach historycznyc źródeł (ogólna wiedza źródłowa w rozumieniu efektywnym

w 3) jako całość informacji o faktach historycznych^mogących słu- '") żyć (sformułowaniu odpowiedzi na dane pytanie badawcze (relatywna l^- ”

wiedza źródłowa w rozumieniu potencjalnym),    - —_____

4) jako całość informacji o faktach historycznych'wydobytych ze źródeł do odpowiedzi na dane pytanie badawcze (relatyv<^a~wiedza zró- J' dłowa w rozumieniu efektywnym)”.    '

Należy zwrócić uwagę, że historyk nie zawsze poznaje wszystkie informacje zawarte w badanych źródłach. Przyczyny mogą być różne, historyka może interesować jedynie część informacji zawartych w źró-

103