78985 medsadowa5

3.5.6. Stężenie pośmiertne & t \ą - u»it u<$°

Definicja: skrócenie i usztywnienie mięśni w wyniku pośmiertnych przemian, m.in. zmniejszenia zawartości ATP w mięśniach i następczego wytworzenia nierozciągliwej aktomiozyny, ustępuje w przebiegu autolizy i zmian gnilnych lub w następstwie rozciągnięcia mięśni przy użyciu siły (tzw. przełamanie stężenia).

Z fizycznego punktu widzenia mięsień ma właściwości elastyczne i plastyczne. W przebiegu narastania stężenia pośmiertnego mięsień traci swoją elastyczność, natomiast wraz z ustępowaniem stężenia rośnie możliwość plastycznego przekształcenia. Zjawisko stężenia pośmiertnego jest związane ze zwiększeniem lepkości i nierozciągliwości miozyny poprzez jej związanie się z aktyną. Tworzenie aktomiozyny jest z kolei uzależnione od zmniejszenia stężenia kwasu adenozyno-trójfosforowego (ATP), spowodowanego jego enzymatycznym rozkładem. W warunkach fizjologicznych — po rozpadzie ATP — dochodzi do jego resyntezy dzięki energii powstającej w toku przemian węglowodanowych. Po śmierci, a więc w warunkach beztlenowych, resynteza ATP (z ADP i AMP) jest możliwa wyłącznie przez krótki okres, dzięki istniejącym jeszcze w mięśniach rezerwom glikogenu i współdziałaniu odpowiednich układów enzymatycznych, zwłaszcza dzięki kinazom i obecnej w mięśniach fosfokreatynie.

W przypadkach, w których przed śmiercią doszło do zwiększonego napięcia mięśniowego, np. v zatruciu* ^wiązkami fosforoorganicznymi lub*strychniną, ^ iłA *w tężcu,*w porażeniu prądem elektrycznym w wodzie itp., a także pod wpływem nasilonej pracy mięśni, może dojść do bardzo wczesnego pojawienia się stężenia mięśni (rigiditas praecox), co można by tłumaczyć przyspieszonym rozpadem ATP przed śmiercią i w czasie agonii, a zwłaszcza wyczerpaniem rezerw glikogenu. Tak zwane kataleptyczne stężenie polega na zachowaniu w stężeniu tej pozycji, w jakiej znajdowało śię^iaJo tuż przed śmiercią osobniczą. Jest to zjawisko niezwykle rzadkie i w praktyce oględzin zwłok na ogół nie spotykane.

Siła stężenia zależy na ogół od masy mięśniowej, stąd słabo wyrażone stężenie spotyka się u małych dzieci i osób wyniszczonych. Po uprzednim zwiotczeniu wszystkich mięśni (patrz objawy śmierci klinicznej) pojawia się stężenie pośmiertne wyjątkowo już po JO^minutach po śmierci, zazwyczaj jednak wyraźne stężenie stwierdza się w mięśniacfi szkieletowych po upływie 2—3 godzin, przy czym kolejność pojawiania się stężenia w pełni rozwiniętego w poszczególnych częściach ciała jest bardzo różna. Na ogół najwcześniej stężeniem objęte są mięśnie najbardziej czynne sa życia, a więc np. mięsnie palców rąk i stóp oraz mięśnie żuchwy. W pełruTOZwinięte stężenie pośimertheTobej mującecałeciate, obserwuje 'sl^^ro 6—^godzinach, chociaż zdarza się ono już w ciągu 3 godzin.

Wskutek postępującego stężenia ułożenie zwłok może podlegać nieznacznym zmianom (lekkie zgięcie kończyn górnych w łokciach z zaciśnięciem rąk, nieznaczne podkurczenie kolan), a.wyraz twarzy, jaki był w chwili zgonu, ulega całkowitemu zatarciu; czasem wskutek wyraźnego stężenia mięśni mimicznych dochodzi do pojawienia się ostrych rysów (tworzących tzw. risus sardonicus).

Stężenie ustępuje na ogół stopniowo, począwszy od drugiej doby i Lq_W kolejności, w—jakiej się pojawiło. Proces ustępowania jest w większości wynikiem pośmiertnej proteoIŁy. Szybkość pojawienia się stężenia pośmiertnego, a zwłaszcza jego ustępowania, jest w dużym stopniu zależna od temperatury otoczenia. Przeciętny czas trwrnia stężenia pośmiertnego wynosi 3—4 dni, ale zdarza się, zwłaszcza przy niskiej temperaturze otoczenia, że utrzymuje się ono przez tydzień (w temperaturze 5—15°C), a nawet kilka tygodni (w temp. poniżej 5°C).

Zależność ustępowania stężenia pośmiertnego od temperatury otoczenia wykazano również doświadczalnie. Z badań tych wynika jednoznacznie, w tein-

{mrnlur/.e .'K)"C stężenie ustępowało Już po 25 godzinach, a w temp. 5"C dopiero po HM) godzinach.

Nit* mniejszy wpływ na przebieg stężenia wywierają niektóre czynniki prowa-fbip o do zgonu, np. trucizny włączające się do przemiany ATP (np. środek liwnstobójczy pentachlorofenol lub dinitrofenol). Na rycinie 3.4 porównano I" M'liieg ustępowania stężenia u zwierząt, które zginęły wskutek urazu (krzywa po i"i woj stronie) i wskutek zatrucia pentachlorofenolem (krzywa po lewej stronie). v lym ostatnim przypadku ustępowanie stężenia jest znacznie szybsze, chociaż (ipwiia zależność od temperatury otoczenia i tutaj jest widoczna.

Uroz

-Zataide 5-chlonrfenolem

Ryc. 3.4. Zależność ustępowania stężenia pośmiertnego od temperatury otoczenia i rodzaju śmierci. Uwaga: każdy punkt pomiaru (x) odpowiada średniej wartości otrzymanej podczas badania pośmiertnego 15 zwierząt.

tężałe pośmiertnie mięśnie można rozciągnąć przy użyciu siły, przy czym jeśli •lalo to dokonane w ciągu pierwszych 6—-J godzin-po śmierci, „przełamane" pośmiertne może powrócić ponownie, choć o mniejszym nasileniu. Można i" wyjaśnić tym, że w ciągu pierwszych godzin po śmierci tylko część włó_kien mięśniowych uległa stężeniu, mimo iż badającemu wydaje się, iż stężenie objęło ily mięsień. Jeżeli więc w tym okresie nastąpi „przełamanie" stężenia, nie objęte lym procesem pośmiertnym włókna powodują zjawisko „ponownego" stężenia

<*> <2> <S> <S>

Ryc. 3.5. Narastanie stężenia pośmiertnego mięśni i jego „przełamanie”)!).

Hównież mięsień sercowy i mięśnie gładkie podlegają procesowi stężenia |m«mi<irtnego. Najwcześniej, bo już po upływie minut, pojawia się w mięśniu ,    _;

w i owym stężenie, prowadzące z reguły orTznączniejszego skurczu mięśnia lowoj w ~> l* ""imy (stąd najczęściej brak w niej kiiau). Skurcz mięśni przywłosowych prowadzi 4 I" powstania tzw. gęsiej skórki; skurcz mięśni przewodu pokarmowego nadaje '•limię śluzowej silne pofałdowanie, stwarzające pozory chorobowego przerostu, fionlce, które bezpośrednio po ustaniu krążenia ulegają rozszerzeniu, w ciągu iiHMtępnych godzin ulegają zwężeniu wskutek stężenia mięśnia zwieracza źrenicy, a następnie ponownemu rozszerzeniu wskutek stężenia mięśnia rozwieracza imnlryi wreszcie w III fazie, w związku z ustępowaniem stężenia obu mięśni, iienlre przyjmują typową dla lego okresu „średnią szerokość źrenicy (ok. 7 mm)