79825 P3190304

Wojciech Kalinowski

szone od strony wschodniej o kilka pasm bloków /ryc. 50/ i przez niewielki I plac rynku Nowego Miasta. Po powiększeniu miasto liczyło około 600-700 działek, a więc na owe czasy było to założenie duże. Przebieg dróg od bram miasta | wzdłuż pierzeji rynkowych wskazuje na jeszcze silne tradycje średniowieczne. Natomiast centralne usytuowanie ratusza na rynku, na osi ulic przecinających po środku dłuższe pierzeje rynku, wskazuje już na tendencje zgodne z koncep . cjami przestrzennymi Odrodzenia.

Podobny układ do Rawicza otrzymuje również Bojanowo /1638 r. /. Inne miasta założone w tym czasie w Wielkopolsce jak np.: Brudzew /1579 r. /, Jastrów /1602 r./, Obrzycko/1638 r./, Swarzędz /1638 r./, Szlichtyngowa /1644 r./, Zaborowo /1644 r. / są założeniami znaczniej skromniejszymi i nie wyróżniają się swoim rozplanowaniem.

W okresie od drugiej połowy XVI do połowy XVII w. trwa w Wielkopolsce in -tensywna imigracja z Czech i ze Śląska, spowodowana prześladowaniami reli -gijnymi na tych terenach /tzw. Bracia Czescy/. Wpływa ona silnie na rozwój' miast, zwłaszcza, że imigranci byli w większości wykwalifikowanymi rzemie -ślnikami. Wokół istniejących miast średniowiecznych zakładane są przez właścicieli tzw. "nowe miasta", przeznaczone dla imigrantów. W latach 1593 -1632 powstaje w Wielkopolsce 16 takich ''nowyCh miąst'¹, które otrzymywały własne przywileje lokacyjne i posiadały nawet pewną autonomię. Układ tych nowych o-siedli był różnorodny. Od prostych układów ulicowych aż do zespołów regularnych, zbliżonych do zakładanych ówcześnie miast. Przykładem takiego osiedla może byó nowe miasto położone w 1593 r. przy Grodzisku Wielkopolskim /ryc. 51/.

Liczba mieszkańców w większych miastach rośnie znacznie. Wrocław w XVI w. osiąga liczbę 30 000 - 40 000 mieszkańców, Gdańsk i Kraków zbliżają się do 20 000, Poznań przekracza 15 000, inne - jak Warszawa, Lublin, Toruń czy Elbląg - przekraczają liczbę 10 000 mieszkańców. Liczba mieszkańców w Byd -goszczy w omawianym czasie wacha się między 4 000 a 5 000. Większość jed -nak miast polskich liczy 1 000 - 2 000 mieszkańców. Niektóre z dużych miast - zwłaszcza nadmorskie emporia handlowe - posiadały jak na owe czasy olbrzy -mie dochody i zasoby finansowe. Np. dochód Gdańska w szczytowym okresie jego rozwoju w pierwszej połowie XVII w. dorównywał dochodom całej Rzeczypospolitej! W tych warunkach miasta te mogły przeprowadzać olbrzymie in -westycje budowlane, jak przebudowę architektoniczną gmachów publicznych i domów miejskich, budowę nowych reprezentacyjnych budynków publicznych,roz -budowę urządzeń obronnych itd. Zmienia się całkowicie wyraz architektoniczny miast /ryc. 52/. Nikną gotyckie elewacje domów a na ich miejsce powstają nowe reprezentacyjne fasady renesansowe. Zachowane dziś budynki publiczne jak: ratusz w Poznaniu /ryc. 53/, sukiennice w Krakowie, arsenał w Gdańsku i wiele innych, świadczą o rozmachu i poziomie prowadzonych prac budowlanych.

Przebudowa miast dotyczyła nie tylko form.architektonicznych.Poważne zna -czenie miała zmiana systemu fortyfikacyjnego, która następuje w Polsce w XVI i XVII w. Średniowieczne fortyfikacje w postaci kamiennych lub ceglanych murów i fos traciły na znaczeniu w miarę rozwoju broni palnej. Konieczne było rozszerzenie pasa umocnień otaczających miasto i cofnięcie obrońców za skomplikowany system wałów i fos, wzmocniony dziełami obronnymi, które ogniem flankującym mogłyby powstrzymać napastników. Już około połowy XVI w. w niektórych miastach śląskich /np. Wrocław, Legnica/ budowane były wały ziemne z bastejami, czyli wysuniętymi przed wał umocnieniami o zarysie pół -kolistym lub wielobocznym/rys. 54/. System taki zastosowano również w Gdańsku /1534-1563/. Wkrótce jednak następuje dalsza przebudowa umocnień , gdyż już w latach sześćdziesiątych XVI w. docierają do Polski zasady tzw.