80878 skanuj0036 (125)

sczepił dwa kije i dosięgną! owocu. Właściwe rozwiązanie nastąpiło nagle, a nie drogą eliminacji błędnych prób. Początkowe próby, w których zwierzę wykorzystywało dotychczasowe umiejętności (sięganie kijem po owoc), jako nieefektywne zostały zastąpione przez, jak to określił Kohler, wgląd w sytuację problemową, dający natychmiastowe rozwiązanie. Wgląd traktowany bywa jako nagłe zrozumienie na czym polega problem, i przytacza się wiele przykładów występowania tego zjawiska w myśleniu ludzi. Rzeczą charakterystyczną dla rozwiązań osiągniętych przez wgląd jest ich trwałość, tzn. przy powtórzeniu sytuacji problemowej rozwiązanie osiągane jest od razu. W podobnej sytuacji problemowej wgląd pojawia się szybciej niż wystąpił w sytuacji pierwotnej. Wyuczona zostaje jakby tendencja do osiągania rozwiązywania przez wgląd w nowych sytuacjach.

Zwolennicy uczenia się wyłącznie metodą prób i błędów uważają wgląd za specyficzny przypadek tej metody. Nowsze badania (np. Epsteina, 1 981) wykazują jednak, że zachowanie oparte na wglądzie można obserwować nawet u gołębi. W odniesieniu zaś do procesów myślowych człowieka zjawisko to zostało dobrze opisane i udokumentowane w psychologii rozwiązywania problemów.

Rola wewnętrznych schematów interpretacyjnych

We współczesnej psychologii amerykańskiej obserwuje się odejście od ścisłych modeli interpretacyjnych typu S-R i ich pochodnych na korzyść bardziej ogólnych pojęć typu: schematy, programy, plany, nastawienia, oczekiwania, strategie itp. W psychologii europejskiej, gdzie znacznie żywsze były tradycje strukturalistyczne, takie pojęcia jak: schematy interpretacyjne, wzorce wewnętrzne, zadania, mają już swoją historię. Jak już mówiliśmy Otto Selz pierwszy wprowadził pojęcie schematu antycypacyjnego w 1 91 3 r. do wyjaśniania procesu rozwiązywania problemów, a Frederic C. Bartlett w 1932 r. do badań nad pamięcią.

Prześledzimy pokrótce rozwój schematów poznawczych według teorii Jeana Piageta (1 966). Wiążą się one z funkcjonowaniem pamięci i stanowią podstawę złożonych zachowań w toku rozwiązywania problemów przez człowieka.

Teoria schematów Piageta jest teorią rozwojową, dzięki niej łatwiej jest zrozumieć funkcjonowanie schematów poznawczych u człowieka dorosłego. Przedstawiamy ją tu w ogromnym skrócie, bez eksperymentalnego materiału dowodowego. Piaget wyróżnia cztery główne stadia rozwojowe schematów poznawczych, są to zarazem stadia rozwoju myślenia człowieka i jego inteligencji.

Pierwsze stadium sensoryczno-motoryczne trwa od urodzenia do końca drugiego roku życia. Jest to stadium, w którym kształtują się czynności motoryczne nie zinternalizowane w formie przedstawień myślowych. W tym

134