81613 skanuj0035 (115)

7)

G

3)f.

Ly

8)

⁴> &

6)

Ci

Lx+Lx'

Lx + Lx-|- Lx' ^v/ L’

W porównaniu z. typologią ilościową brak tu osobno wyrażonego rodzaju

zapisu w postaci    Został on przedstawiony w postaci —(trzeci typ).

. .    .    .    ky

W ujęciu typologicznym nie wprowadzam dodatkowego zróżnicowania funkcjonalnego wśród liter tworzących dwu- i trójznaki.

Wymienione typy oznaczeń posiadają różną częstość. Oto ich charakterystyka od strony statystycznej oparta na analizie zapisów 50 głosek (pominięto tylnojęzykowe szczelinowe w polszczyźnic regionalnej oraz spółgłoski noso-we/ nijtf:

31 razy. Oznacza to równocześnie, że 10 głosek (nic fonemów), ij. 38% inwentarza opisywanych dźwięków, nie posiada w ogóle osobnych oznaczeń graficznych.

—    46 razy. Niektóre głoski nic posiadają tego typu oznaczeń. Oto ich wykaz: b dvz/rlwii a iy uęp. Łącznie tworzą one 30% inwentarza głosek.

—    13 razy (głoski: m m'n ń i a c i o). Zjawiska te są wywołane pisownią samogłosek nosowych oraz /.

—    2 razy (litera v dla głoski v oraz ó dla u).

5) r-%r-    — 6 razy (samogłoski nosowe w wyrazach obcvch). ^li^+li

6)    — ^6 ^razy> ^naJ^cz^^‘^cj występujący typ przy różnicach

ilościowych między głoską i literą.

7)

_G___

Lx+Lx + Lx

3 razy; d:i dla 3. n: dla f. i dr: dla 5.

8)    — określenie częstości tego typu zapisu zasadniczo nie

jest możliwe.

O trudnościach ortograficznych, jakie występują przy zapisie danej głoski. decyduje w pierwszym rzędzie wielość jej oznaczeń, sam typ zapisu, jak się wydaje, ma znaczenie drugorzędne. Głoska ń ma pieć sposobów zapisu:»

ni 11 ą₂ p,. które tworzą 4 typy: p [jS- L_X' T ’ V\‘^Trzy P»^crwsw warianty

uzależniono są wyłącznic od pozycji fonetycznej w wyrazie: ń występuje przed spółgłoską i w wygłosie, ni przed samogłoską (z wyjątkiem /), u zaś przed samogłoską i, np. koński, koń, konie, konik'*. Warianty te mimo ściśle dającej się określić repartycji stanowią główną przyczynę trudności ortograficznych [32). Tylko 13 głosek (26%) ma jeden typ zapisu. Dzielą się one na

dwie grupy, na przynależne do typu (btlzr ly) i na przynależne do typu-p-

L    H

U'(f c z‘ r /). Głoski grupy drugiej maja ograniczony zasięg występowania (głównie wyrazy obce, częściej występuje tylko /)• Dźwięki te stanowią warianty fonemów, w związku z tym głosek, które sprawiają najmniej kłopotów ortograficznych, należy upatrywać w grupie pierwszej. Czy jest to przypu-s/czenic słuszne? Analiza materiału wskazuje, że tak jest istotnie. W wadach wymowy, gdy substancja foniczna podlega zniekształceniu, głoski tej grupy mogą być również zapisywane wadliwie, ale to już inne zagadnienie. [...].

Wiązanie trudności ortograficznych z. wielością oznaczeń danej głoski w piśmie nie zwalnia oczywiście od poszukiwań korelacji między opisywanymi błędami, a typem zapisu. Wymagać to będzie jednak bardziej precyzyjnej typologii niż zaprezentowana w niniejszym artykule.

Substancja foniczna i graficzna w wadach wymowy

W tym podrozdziale zamierzam w sposób skrótowy przedstawić wpływ wad wymowy na pismo. Chodzi mi przede wszystkim o sprecyzowanie, na czym polegają specyficzne trudności osobnika z wadami wymowy w procesie opanowywania substancji graficznej (pisma). Zazwyczaj zależności między wadami wymowy a blędan pisma kwituje się lapidarnym stwierdzeniem: dziecko pis/c tak, jak mówi. Twierdzenie to nic jest całkowicie słuszne i nie tłumaczy dostatecznie samej istoty trudności. Sugeruje ono w całej rozciągłości pisownię fonetyczną, przynajmniej w zakresie głosek wadliwie wymawianych. Wypadki te można więc traktować jako przejaw oddziaływania substancji fonicznej (niezgodnej z normą) na substancję graficzną. Można też powiedzieć, żc w przypadkach wad wymowy wat iantywność substancji fonicznej podlega spotęgowaniu.

Ciechanowicz-Kałuzińska badała wpływ opóźnionego rozwoju mowy dziecka na powstawanie trudności w nauce czytania i pisania. Sformułowała ona trzy następujące hipotezy:

..1) aktualnie istniejące zaburzenia procesu mowy powodują trudności w nauce czytania i pisania,

67