82467 skanuj0030 (62)

62 SAUKA o AKTACH LUDZKIC H

nosć tego zagadnienia posw ięcimy mu osobny rozdział Historia etyki dowodzi. że postulat ten mc u wszystkich etyków spotykał się z należytym zrozumieniem.

Rozwój problematyki

V filozofów starożytnych najwięcej elementów do teorii aktu ludzkiego wniósł Arystoteles, szczególnie w swych rozważaniach na temat woli i działania rozumnego²*. Św. Tomasz kontynuując zresztą tradycję arystotclcsow-skąoraz scholastyczną wyłożył swoje poglądy na to zagadnienie w 6 kwestii l, 2 Sumy teologicznej, zatytułowanej: O aktach rozumnych i nierozumnych (inaczej: dobrowolnych i niedobrowolnych) i zasadniczych jego przeszkód. Sformułowanie Tomaszowc przyjęli jego uczniowie i następne pokolenia to-mistów, którzy swój wysiłek skierowali przede wszystkim ku pogłębieniu i uściśleniu podstawowych elementów doktryny swojego mistrza. Stan ten utrzymuje się w etyce chrześcijańskiej aż po dzień dzisiejszy.

Natomiast kierunki filozoficzno-etyczne, które swą inspirację filozoficzną zawdzięczają innym źródłom aniżeli filozofia chrześcijańska, analizie aktu ludzkiego nie poświęcają większej uwagi. Trudno chw ilowo podać przyczyny. dla których lak się stało, ale faktem jest, że w wywodach przedstaw icieli etyki nowożytnej i współczesnej można spotkać jedynie fragmentaryczne, luźne spostrzeżenia o tym przedmiocie, wplecione w kontekst innych zupełnie rozważań. Najwięcej stosunkowo uwagi poświęca się mu w kazuistycc prawniczej. Dopiero ostatnio wśród etyków nictomistów odezwały się sporadyczne głosy, które pozwalają w moskow'ać, że poczyna się u nich budzić św iado-mość zaistniałych na tym polu braków. Mobilizuje ich to do podjęcia przynajmniej pierwszych kroków w tym kierunku.

Wstępne uściślenia terminologiczne

Celem umknięcia ewentualnych nieporozumień zaraz na wstępie należy podać pewne wyjaśnienia na temat terminów, którymi posługiwać się będziemy w trakcie systematycznych rozważań o czynach ludzkich W języku polskim używa się przy tym aż czterech terminów: działanie, uczynek, czyn oraz przejęty z łaciny akt (w klasycznej terminologii łacińskiej: actus. actio. ope-ratio). W najczęstszym w szakże użyciu bywają dwa ostatnie Warto jednak nadmienić, że terminy te, a zw łaszcza termin ..akt”, obok znaczenia używanego w etyce, mają inne jeszcze znaczenia. Jedne z nich zostały wypracowane przez nauki filozoficzne, np. przez metafizykę ogólną (akt w przcciwsta-

•* J Yamer, l.e bonhiur. principe etfm de la morale arislotehaenne. Paris-Bruges 1965. s. 146-161, 243-248.

mu ilu mo/i)o$ci) po/.ostałc wykształcił język potoczny (akt dramatu, akt

w rado wy itp.).

Ietycznego użycia tych terminów zbliżamy się dopiero wtedy, kiedy ' ii i one coś. co c/łowick sprawia, powoduje, czemu nadaje odpo-

•    'mc istnienie. A więc najogólniej rzecz biorąc do zakresu tych lenni* m ii.di /ą wszelkie zmiany w samym człowieku czy też w otaczającym

•• i- v ie, sjmwodowane sprawczo przez człowieka.

¹ Inakowoż to wstępne zarysowanie zakresowego pola omawianych

•    ni.mow jest również za szerokie i dla etyki zgoła nieprzydatne. Odpo-»i i-l.im. ą sobie kategorię aktów, które stanowią leż jej przedmiot materiał

* • h k.i znajduje wówczas, kiedy spośród zmian powodowanych spraw

•    pi/cz człowieka wyodrębnia kategorię aktów rozumnych, wszystkie

♦“i..... .ikty stawia po/a ich nawiasem jako akty nierozumne.

I'"i-. ii aktu wzumnego

u* aktu rozumnego ustala etyka chrześcijańska za pomocą kryte-

• ..... ktciego istotną treść wyznaczajądwa elementy: sprawczy* ud/iał woli

■ i¹" lianie dobra, czyli celu.

•¹ Ip    udnio do tego akty rozumne obejmują wszystkie akty, które

i "- łuMl/ą sprawczo od woli człowieka wprawionej do działania przez

•    ......we poznanie dobra (celu) jako zamierzonego przez, nią skutku

*•    v /auwużyć. że dla ukonstytuowania się aktu rozumnego oby dwa ele-

•    my ->ą konieczne. Dotyczy to szczególnie poznania rozumowego, gdyż ■ •• i- i. Icmcntcm pierwszym, który informuje wolę i umożliwia jej działa-

•    w l i uł/ic bowiem za poznaniem rozumowym. Koncepcja woluntary-• ' u»i s, liopcnhaucra). w myśl której wola jako dążenie uprzedza pozna-

.....i .A usla pniutuię rzeczy, jest najzupłniej obca fundamentalnym zasa-

¹ w ■ ■ I n chrześcijańskiej. Wręcz przeciwnie, zdaniem filozofii chrzęści-

k 1.1 możliwy jest akt poznawczy, z którym nie idzie w parze sprawczoić n in •miast nic da się spełnić aktu woli bez uprzedzającego poznania ¹ 11 V\ «»^y.« I działania i jego skutków.

•»> \ aktów rozumnych w sferze działalności człowieka występują ""iii. nader liczne akty nierozumne (zwane też aktami człowieka.

• nieświadomymi, w łacińskiej terminologii aclus hominis). Cha-^{k 1} nią się one tym. że pochodzą sprawczo od innych władz człowic-nil/iulu jego rozumu i woli. czyli bez jego świadomości, albo pr/y-"i. | udziału woli.