85831 skanuj0052 (21)

215

8. Zmiany w środowisku społecznym i przyrodniczym pod wpływem turystyki

sfer gospodarki działającej na zasadach towarowych (tak jest np. na Tonga, Va-nuatu i Wyspach Cooka). Ocena ekonomicznych następstw turystyki jest w nich prostsza, zwłaszcza wówczas, gdy np. większość dochodów państwa z eksportu pochodzi z sektora turystycznego.

Tabela 44. Struktura wydatków turystów zagranicznych odwiedzających Tonga i Vanuatu w latach osiemdziesiątych

Wyszczególnienie	Wydatki (w %)
	Tonga	Vanuatu
Nocleg	42,1	40.6
Wyżywienie	4,3	14,8
Zakupy w sklepach wolnocłowych i z pamiątkami	7,4	14,1
Zakupy odzieży	4,8	12,5
Wycieczki	5,0	4,8
Wynajmowanie samochodów i opłaty za taksówki	3,9	2,7
Sporty wodne	5,6	2,2
Przeloty samolotami	13,5	1,3
Zakupy wyrobów rzemiosła	4,0	0,8
Inne	9,4	6,2
Razem	100,0	100,0

Źródło: S. Milne [1990a, 1990b].

Zgodnie z przedstawioną koncepcją ekonomiczne następstwa turystyki mogą mieć formę dochodów bezpośrednich i pośrednich oraz dochodów indukowanych. W zależności od charakteru miejscowości turystycznej relacje między tymi trzema rodzajami korzyści ekonomicznych mogą być bardzo różne. W dużych aglomeracjach miejskich dochody pośrednie i indukowane mogą być znacznie wyższe niż bezpośrednie, a np. w ośrodkach dla turystów zagranicznych w krajach afrykańskich (np. w Gambii) znaczenie dochodu indukowanego może być bardzo małe. Można przyjąć, że udział dochodów pośrednich oraz dochodów indukowanych jest większy w przypadku dużego zintegrowania „przemysłu turystycznego” z innymi działami gospodarki. W sytuacji natomiast, gdy np. zaopatrzenie dla restauracji hotelowych jest sprowadzane z zewnątrz, w usługach turystycznych jest zatrudniana kadra z innych miejscowości (regionów lub nawet z innych krajów), a miejscowi pracownicy są nisko opłacani, dochody pośrednie i indukowane mogą być nieznaczne. Przeprowadzone przez S. Milne’a [1990a] badania wykazały, że w poszczególnych krajach Oceanii efekty mnożnikowe mogą przybierać bardzo różne wartości, np. w Papui-Nowej Gwinei są ponad dwukrotnie większe niż w Niue. Różnice dotyczą zarówno mnożnikowych efektów dochodów z turystyki (0,43 w przypadku Wysp Cooka oznacza, że 1 dolar pozostawiony przez turystę przynosi dodatkowy dochód 43 centów), jak i mnożnikowych efektów zatrudnienia w ob-