87289 medsadowa0

8.3.3. Połączenia trujących niemetali

W Ar ód niemetali związki fluoru są dość rozpowszechnione w przyrodzie, choć występują w małych stężeniach. Do bardziej znanych minerałów należy fluorek wapniowy (CaF₂), znany jako fluszpat, który stosuje się w charakterze topnika w przemyśle metalurgicznym, oraz kriolit (Na₃AlF₆), stosowany w produkcji aluminium. Związkami toksycznymi są zwłaszcza rozpuszczalne w wodzie i kwasach takie połączenia, jak lotny fluorowodór (H₂F₂) i jego sole — fluorki (np. NaF), kwas fluorokrzemowodorowy H₂SiF_a wraz z solami (głównie sodową). Bardzo szkodliwy jest także gazowy czterofluorek krzemu (SiFJ, który powstaje w reakcji fluorowodoru z krzemianami.

Sam fluorowodór działa bardzo silnie drażniąco ną drogi oddechowe, Silniej niż chlorowodór czy kwas solny. W kontakcie ze skórą wywołuje ostre stany zapalne z owrzodzeniami. Jego dawka śmiertelna wynosi ok. 5 ms/kg_masy ciała Śmiertelna dawka fluorku sodowego wynosi ok. 5 g. Zatrucie objawią się początkowa nudnościami i wymiotami (także treścią krwawą), bólami brzucha z krwawymi biegunkami. Zgon poprzedzają zwykle drgawki, często także ząburze-, nia wzroku.

Jony fluoru wiążą się w ustroju z jonami wapniowymi, tworząc trudno rozpuszczalny fluorek wapniowy (CaF₂). Ponadto w sposób istotny zaburzają gospodarkę węglowodanową, blokując niektóre układy enzymatyczne w sytuacji ciągłego narażenia. Oprócz zatruć ostrych spotyka się zatrucia przewlekłe, znane jako fluoroza. U dzieci objawia się ona w zakresie zmian w uzębieniu, u dorosłych głównie w postaci osteosklerozy, będącej następstwem zaburzenia gospodarki wapniowej.

Zatrucia azotynami występują zwykle przez omyłkowe ich użycie, np. zamiast tzw. sody oczyszczonej albo zamiast azotanów (saletry) do peklowania mięsa. Ich działanie polega na reagowaniu z hemoglobiną i wytworzeniu met-hemoglobinyrRtÓra~me bierze udziału w przenoszeniu tlenu. Ponadto wywołują one silny spadek ciśnienia krwi przez rozszerzenie naczyń krwionośnych. Objawy zatrucia — to wymioty, utrata przytomności, sinica (szara, czasem brunatnawa). Oddech powierzchowny, źrenice rozszerzone. Dawka toksyczna wynosi ok. 0,5 g azotynu sodoWeCfdizaś śmiertelnaocTok.T"g.

Należy nadmienić, że także a z o t a n y grożą zatruciem na skutek ich redukcji do azotynów pod wpływem drobnoustrojów przewodu pokarmowego. Bardzo niebezpieczna, zwłaszcza dla osesków i niemowląt, jest zwiększona zawartość azotanów w wodzie pitnej, np. studziennej, do której mogą te związki spływać z nawożonych saletrą gleb. W przypadku nie w pełni jeszcze rozwiniętych mechanizmów obronnych występuje sinica szara (methemoglobinemia) i istnieje możliwość zejścia śmiertelnego.

Azotyny, a takżę azotany powodują wytwarzanie się w przewodzie pokarmowym nitrozamin, substancji o silnym działaniu kancerogennym. —_

/l

8.3.4. Trucizny gazowe i lotne

Zatrucia tlenkiem węgla (CO) zajmują stale wysoką pozycję w statystyce zatruć. Jest to bowiem gaz, z którym człowiek ma do czynienia od czasów najdawniejszych. Tworzy się on wszędzie tam, gdzie przebiegają procesy palenia się różnych substancji organicznych, zwłaszcza w warunkach niedostatecznego dopływu powietrza. Tlenek węgla jest gazem bezwonnym, bezbarwnym, nieco lżejszym od powietrza, w związku z czym wykazuje tendencje do gromadzenia się w górnyc h

częściach pomieszczeń i przenikania przez różne bariery w kierunku ku gór/*’ Najczęstsze źródła powstania tlenku węgla to:

a)    złe odprowadzenie spalin, zarówno w piecykach gazowych, jak i w zwykłych piecach opalanych węglem czy drewnem,

b)    źle wyregulowane palniki gazowe,

c)    pożary,

d)    gaz świetlny zawierający ok. 30% CO,

e)    spaliny silnika samochodowego w zamkniętym garażu.

W pożarach następuje dość szybkie zużycie tlenu w sąsiedztwie płonących materiałów i dalsze palenie się jest pozbawione dostatecznego dopływu powieti za Stąd w zwłokach znalezionych w pożarach tlenek węgla występuje z reguły we krwi ofiar. Gaz ziemny (głównie metan), obecnie powszechnie stosowany w go spodarstwach domowych, wymaga do prawidłowego spalania dużych ilości tlenu W związku z tym palniki kuchenek czy piecyków łazienkowych muszą być odpowiednio wyregulowane, aby zapewnić dopływ tlenu. W przeciwnym razie w spalinach pojawia się tlenek węgla. Kazuistyka sądowo-lekarska dowodzi, że ilu ża liczba śmiertelnych zatruć następuje w łazienkach, w czasie kąpieli. Często w-przebiegn-takiego,-zatrucia dochodzi _rjo utonięcia. Z łazienki powinńó się korzystać dopiero po napuszczeniu wody i przewietrzenittpomieszczenia, które ino zwykle małą kubaturę i przy zamkniętych drzwiach zużywa się dość szybko zawarty w nim tlen. Obniżone ciśnienie powoduje, że spaliny — zamiast do przewodu kominowego — są zasysane do łazienki.

Złe spalanie występuje także w przypadkach, gdy na palniku gazowym postaw i się garnek o dużej średnicy dna. Garnek taki także upośledza prawidłowy dopływ powietrza i spalanie się gazu. Żle spala się także gaz zapalony wprost przy kurku Nieprawidłowe odprowadzenie spalin odbywa się np. w razie wadliwej budowy komina, a także w przypadkach, w których — przy niedostatecznie wypalonym paliwie — ktoś zasunie tzw. szyber kominowy, chcąc w ten sposób zapobiec zbyt szybkiemu wychłodzeniu pieca.

Niekiedy przyczyną złego odprowadzenia spalin jest sytuacja meteorologie zim, w której — zwłaszcza przy tzw. inwersji — ruch powietrza sprzyja wtłaczaniu spalin do mieszkań. Zły ciąg spalin zdarza się przy silnym wychłodzeniu przewo dów kominowych albo na skutek przypadkowej ich niedrożności, spowodowanej np. kawałkami odpadłej, zmurszałej cegły czy innymi przedmiotami (gniazda ptasie budowane na kominie). Takie dostające się do mieszkań spaliny znane są jako tzw. czad. Prócz tlenku węgla zawierają one także dwutlenek węgla ora/ inne produkty suchej destylacji opału, odznaczając się swoistą wonią. Stąd popularne określenie zatrucia tlenkiem węgla jako „zaczadzenie”.

Są oczywiście jeszcze inne źródła tlenku węgla, np. w przemyśle, w którym często stosuje się bądź w charakterze surowca do syntez, bądź jako paliwa tak la gazy, jak gaz generatorowy, wielkopiecowy czy wodny, bogate w tlenek węgla Zatrucie tlenkiem węgla— to przede wszystkim następstwo jego dużego powino wactwa do hemoglobiny, które jest większe od powinowactwa tlenu do tego barwnika krwi ok. 200—300 razy. Oznacza to, że w przypadku kiedy w potyintr/.u jest nawet 200—300 razy więcej tlenu niż tlenku węgla, to i tak połowa hemu globiny zostanie związana z tlenkiem węgla, co zagraża życiu. Połączenie tlenku węgla z hemoglobiną, hemoglobina tlenkowęglowa (COHb), nie bierze udziału w dostarczaniu tlenu komórkom organizmu. W tych warunkach następuje uduszę nie śródtkankowe. Pewną rolę w zatruciu tlenkiem węgla odgrywa także wiązanie tego gazu przez enzymy oddechowe, które upośledza zaopatrzenie komórek w tlen.

U ludzi, którzy nie palą tytoniu, stężenie hemoglobiny tlenkowęglowej nie przekracza 4% hemoglobiny całkowitej. We krwi umiarkowanych'palaczy dtęźanle to może osiągnąć nawet 10%. Wrażliwość na tlenek węgla jest silnie zróżnicowana