84230 Wykłady z polskiej fleksji3
74

208 Synteza i analiza fleksyjna w słownikach polskic h

czym słowo krótsze występuje przed słowem dłuższym, będącym jego przedłużeniem w prawo (np. słowo ser występuje przed słowem serek).

Porządek alfabetyczny a tergo - odwrócony porządek alfabetyczny, w którym o miejscu słowa na liście decyduje jego ostatnia litera, w dalszej kolejności przedostatnia itd., przy czym słowo krótsze występuje przed słowem dłuższym, będącym jego przedłużeniem w lewo (np. słowo ser występuje przed słowem deser).

Formy systemowo regularne - takie, które dają się utworzyć za pomocą silnych reguł, obejmujących np. setki lub tysiące leksemów.

Formy opisowo regularne — takie, które można utworzyć za pomocą danego zestawu reguł, wybranych w danym opisie języka.

Ćwiczenia

1.    Podaj kilka przykładów - innych niż wymienione na początku tego rozdziału - dowodzących, że na podstawie formy kanonicznej polskiego Ieksemu nie można wnioskować o innych jego formach, nawet gdy znana jest jego część mowy. Spróbuj podać analogiczne przykłady ze znanych ci języków obcych.

2.    Posługując się Słownikiem języka polskiego pod red. Doroszewskiego lub innym słownikiem opartym na zawartym tutaj opisie fleksji według Tokarskiego, spróbuj utworzyć wybrane formy fleksyjne. Postaw się w sytuacji cudzoziemca, który nic ma praktycznej znajomości języka polskiego. Na jakie trudności natrafiasz?

3.    Zastanów się, jakie formy wyrazowe mogą się w polszczyźnie kończyć na -rni.l Przyporządkuj im zakończenia odpowiednich form kanonicznych oraz podaj przykłady! według wzoru:

-mi -mia np. piekarnia

Następnie sprawdź swoje wyniki ze Schematycznym indeksem a tergo polskich form] wyrazowych.

4.    Jeśli jesteś użytkownikiem Komputerowego słownika języka polskiego PWN, przekonaj; się, że słownik ten rozpoznaje formy wyrazowe zawarte w hasłach jako reprezentująca! określony wyraz hasłowy:

a)    Wyświetl hasło ogar i wyklikaj w przykładzie słowo poszły.

b)    Wyświetl hasło uwłaczać i wyklikaj w przykładzie słowo honorowi. Dlaczego'] otrzymałeś dwie możliwości?

' Przekonaj się też, że słownik nie rozpoznaje form fleksyjnych bezbłędnie:

c)    Wyświetl hasło ondyna i wyklikaj w nim słowo tonie. Której formy brakuje? I

d)    Wyświetl hasło gromnica i wyklikaj w definicji słowo burzy. Której formy brakuje, a które są podane bez potrzeby?

Zastanów się, czy działanie słownika dowodzi, że faktycznie analizuje on każdą formę, aby sprowadzić ją do formy kanonicznej. Być może efekt ten można było osiągnąć' inaczej. Jak?

5.    Wypróbuj działanie jednej z wyszukiwarek internetowych, o których mówi się, że uwzględniają polską fleksję (np. wyszukiwarki działającej w portalu onet.pl). Możesz, wybrać stronę zawierającą jakąś formę nieregularną, a następnie sprawdzić, czy strona ta zostanie znaleziona, jeśli będziesz szukał według formy knnotiic/ncj danego Ieksemu

6.    Wyjaśnij sens i zastosowanie następujących reguł przekształcania form:

(a)    z M lp i: -a -» -o,

(b)    z C lm: -om -* -ami,

(c)    z M Im: X -» X,

(d)    z M lp: X-a -> X,

(e)    z M lp m: -y —> -a,

(0 z formy typu „czyta”: X -*■ X-«.

7.    Posługując się notacją wprowadzoną w 12.8, zapisz następujące reguły tworzenia formy 2 osoby lp trybu rozkazującego, zastosowane w Innym słowniku języka polskiego:

(1)    w formie typu „czyta” zastąp końcowe -nie przez -nij,

(2)    z formy typu „czyta” usuń końcowe -e, -i lub -y,

(3)    do formy typu „czyta” dodaj na końcu -j.

X. Zakładając, że porządek reguł wymienionych w ćwiczeniu 7 jest właśnie taki, w jakim je wymieniono, podaj przykłady form typu „czytaj”, które:

(a)    tworzone są poprawnie na podstawie reguły (1),

(b)    tworzone są poprawnie na podstawie reguły (2),

(c)    tworzone są poprawnie na podstawie reguły (3),

(d)    nie są tworzone poprawnie na podstawie pierwszej pasującej reguły.

Czy istnieją formy typu „czytaj”, których w ogóle nie można utworzyć za pomocą reguł (1)—(3), gdyż żadna z tych reguł nie pasuje do odpowiedniej formy typu „czyta” i nie daje się zastosować?

9. Zastanów się, dlaczego w Innym słowniku języka polskiego nie podano żadnych reguł tworzenia dopełniacza liczby pojedynczej rzeczowników męskich.

l ematy do dalszych studiów

Przeczytaj uważnie reguły dziedziczenia tematów obocznych sformułowane przez Tokarskiego w Słowniku języka polskiego pod red. Doroszewskiego, t. 1, s. LXXIV. Zgodzisz się zapewne, że nie grzeszą one jasnością, a nawet zawierają błędne koła. Spróbuj

,